ντοκιμαντερ ‘η απαγορευμενη εκπαιδευση’

Η Απαγορευμένη Εκπαίδευση (La Educacion Prohibida) είναι ένα ανεξάρτητο ντοκιμαντέρ που κυκλοφόρησε το 2012. Περιγράφει ποικίλες εναλλακτικές πρακτικές εκπαίδευσης και αντισυμβατικά σχολεία στη Λατινική Αμερική και την Ισπανία, και περιλαμβάνει εκπαιδευτικές προσεγγίσεις όπως η λαϊκή επιμόρφωση, το σύστημα Μοντεσσόρι, η προοδευτική εκπαίδευση, η εκπαίδευση Βάλντορφ, η κατ οίκον διδασκαλία. Το ντοκιμαντέρ χωρίζεται σε 10 θεματικά επεισόδια, που το καθένα παρουσιάζει μια διαφορετική πτυχή της εκπαίδευσης στο πλαίσιο του σχολείου και έξω από αυτό. Τα θέματα περιλαμβάνουν την ιστορία του σχολικού συστήματος, την εξουσία και δύναμη στα σχολεία, την αξιολόγηση και το διαχωρισμό των μαθητών, την κοινωνική λειτουργία των εκπαιδευτικών ιδρυμάτων, καθώς και το ρόλο των εκπαιδευτικών και των οικογενειών. Η ταινία περιέχει σχεδόν 30 λεπτά κινουμένων σχεδίων και μια φανταστική δραματοποιημένη ιστορία που συνδέει τα επεισόδια. Είναι η πρώτη Ισπανική ταινία που χρηματοδοτήθηκε μέσω της μεθόδου πληθοχρηματοδότησης και προβλήθηκε ταυτόχρονα σε 130 πόλεις, σε 13 χώρες, με συνολικό αριθμό 18.000 θεατών μέσα σε μια μέρα.
[youtube]http://youtu.be/Z1FcA-Aag6M[/youtube]

Viva la Escuela Moderna (Ζήτω το Μοντέρνο Σχολείο)

http://www.youtube.com/watch?v=IkVAmRXOzJ8

ντοκιμαντέρ για τη ζωή και το έργο του Ισπανού αναρχικού παιδαγωγού Φρανθίσκο Φερέρ υ Γκουάρδια. Ο Φερέρ (1859-1909) ίδρυσε το Μοντέρνο Σχολείο στη Βαρκελώνη στις αρχές του 20ού αιώνα, ένα σχολείο βασισμένο στις ελευθεριακές ιδέες. Αργότερα κατηγορήθηκε ως υποκινητής της λεγόμενης «Τραγικής Εβδομάδας» (λαϊκή εξέγερση στη Βαρκελώνη τον Ιούλιο του 1909) και εκτελέστηκε, παρόλες τις αντιδράσεις και κινητοποιήσεις.

ΚΑΛΕΣΜΑ ΓΙΑ
ΑΝΟΙΧΤΗ ΣΥΝΕΛΕΥΣΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΥΤΟΜΟΡΦΩΣΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΚΗ ΠΑΙΔΕΙΑ
Εισήγηση
Η βαθύτερη πεποίθηση που δημιουργείται σ’ έναν άνθρωπο, που γεννιέται και εντάσσεται στο υπάρχον σύστημα, είναι ότι όλες του οι ανάγκες καλύπτονται επαρκώς με υλικά αγαθά. Οι ανθρώπινες ανάγκες όμως, ξεπερνούν τα χρηματικά πλαίσια. Χρέος του κάθε ατόμου είναι να απεγκλωβιστεί από τα δεσμά των υλικών και να ανακαλύψει τι είναι αυτό για το οποίο διψά η ψυχή του· κάτι που θα τον βοηθήσει να κινητοποιηθεί ανθίζοντας σε μια κοινωνία που προσανατολίζεται σ’αυτήν την κατεύθυνση. Έτσι, στον υλιστικό αυτό κόσμο, η ανεπάρκεια του συστήματος αγγίζει το άτομο μόνο εφόσον υπάρχει οικονομική αστάθεια, χωρίς αυτό να μπορεί να αξιολογήσει τη γενικότερη ανισορροπία που επικρατεί στο περιβάλλον του και τις λανθασμένες προτεραιότητες που έχει βάλει στη ζωή του. Μία κοινωνία αποτελούμενη από τέτοια άτομα μόνο σε επιφανειακές, αυτοαναλούμενες  αντιδράσεις μπορεί να οδηγηθεί και σε κινήσεις που απέχουν πολύ από την επανάσταση και την προώθηση της ανθρώπινης σκέψης, δίνοντας ουσιαστικά, ζωτικό χρόνο στην εξουσία.
Το άτομο, όπως παραθέτει το εξουσιαστικό ιδεολόγημα από τον καιρό του Σωκράτη κιόλας, γαλουχείται και εκπαιδεύεται από το κράτος να αναθέτει ευθύνες σε άλλους, να αναθέτει την γνώση σε ειδικούς, με αποτέλεσμα την ανάθεση της καθημερινότητάς του σε χέρια τρίτων. Έτσι, ακόμα και την στιγμή που η σταγόνα ξεχειλίζει το ποτήρι και οι καιροί καλούν τον λαό σε επανάσταση, «η κοινωνία της ανάθεσης» περιμένει τους ειδικούς να δημιουργήσουν τις νέες ανατρεπτικές δομές. Όμως, αυτοί από καιρό αποτελούν δημιούργημα και κτήμα της εξουσίας, ανυπομονώντας να γίνουν τροχοπέδη· να γίνουν η κερκόπορτα της προδοσίας για ένα ψωροκόμματο καταξίωσης.
Αυτό όμως, που ο ατομικισμός του σήμερα εμποδίζει το άτομο να δει, είναι ότι απ’ τη φύση και την πείρα μας όλοι κρατάμε από έναν παραμορφωτικό φακό και βλέπουμε την πραγματικότητα μόνο μέσα από αυτόν. Άλλος την βλέπει κόκκινη και άλλος μωβ, άλλος κοίλη σαν από πατομπούκαλο και άλλος επαναλαμβανόμενη σαν από κρύσταλλο πολυελαίου. Όμως το βάζο παραμένει πάνω στο τραπέζι και ο μόνος τρόπος να το δούμε είναι να συνδυάσουμε τους φακούς μας ,δηλαδή να ακούσουμε ο ένας τις ιδέες του αλλού και να πούμε ειλικρινά και χωρίς πρόσθετες εσκεμμένες διαστρεβλώσεις ο ένας τις ιδέες του στον άλλο.  Να ακούσουμε αυτόν που βλέπει μέσα από τον μπλε φακό να μας μιλά για κόκκινα αντικείμενα που υπάρχουν, αλλά είναι αόρατα μέσα από το δικό μας κόκκινο γυαλί*. Πρέπει να αποδεχτούμε ότι κάποιος από μας εστιάζει στις λεπτομέρειες με το μεγεθυντικό του φακό, αλλά έχει ανάγκη αυτόν που με τον κυρτό βλέπει μόνο την συνολική εικόνα και αντίστροφα. Δεν υπάρχουν καλές και κακές ιδέες, μόνο αυτές που διαστρεβλώνουν και αυτές που αποκαλύπτουν την πραγματικότητα. Και όταν μια παραμόρφωση διαπιστωθεί, τότε εξαφανίζεται για πάντα σαν να μην υπήρξε ποτέ -βλέπεις τα μυαλά των ανθρώπων αλλάζουν όχι μόνο κατεύθυνση, αλλά και τον κόσμο γύρω τους. Ένα μυστήριο σύμπαν μας φιλοξενεί, ενώ συνεχώς μας θυμίζει το πόσο μικροί είμαστε, ένας κόσμος τόσο όμορφος που σίγουρα δεν  φτάνουν μόνο δυο μάτια να τον δεις.
Εφόσον λοιπόν δε δεχόμαστε αυθεντίες, με ελευθεριακές δομές μέσω της αυτομόρφωσης, μπορούμε -και είναι καιρός- να ανακαλύψουμε, συνδιαμορφώνοντας,  όλοι μαζί τη γνώση που θα μας απελευθερώσει.
Όμως η γνώση μπορεί να γίνει αλληλένδετη με την εξουσία, όπως ακριβώς και ο πλούτος. Δημιουργεί κοινωνικές ανισότητες ή ελευθερίες, ανάλογα με το πλήθος των ατόμων που την κατέχουν: ένας, λίγοι ή όλοι. Η γνώση ως εξουσία υφίσταται από τη στιγμή που δεν κοινωνείται αυτή που έχει ήδη συσσωρευτεί, δηλαδή, χρησιμοποιείται από τους εξουσιαστές ως ιδιοκτησία.
Όταν ο μάγος στις πρώτες κοινωνίες δε διέδιδε τη γνώση του, γινόταν αυτομάτως απαραίτητος, όχι ως ιδιότητα, αλλά ως πρόσωπο. Μπορούσε έτσι να επηρεάσει και άλλες καταστάσεις πέραν των «αρμοδιοτήτων» του. Με άλλα λόγια, η εξουσία που αρχικά στηριζόταν στην πρακτική ικανότητα ενός έμπειρου κυνηγού για παράδειγμα, έδωσε τη θέση της στην εξουσία, που στηριζόταν στην κοινωνική θέση.
Επίσης, ο θεσμός της μύησης των εφήβων για μετάδοση της γνώσης σε αυτές τις κοινωνίες, μέσω συχνά επώδυνων διαδικασιών, οργανώνεται αργότερα στον «πολιτισμένο» κόσμο γύρω από την εκπαίδευση και τα στάδια μόρφωσης. Έτσι, περνάμε από τη γνώση στην εκπαίδευση, τη μετάδοση δηλαδή συγκεκριμένων γνώσεων, σε συγκεκριμένες ομάδες ανάλογα με την κοινωνική θέση.
Το μαζικό, υποχρεωτικό σχολείο υπήρξε δημιούργημα μιας ορισμένης περιόδου του καπιταλισμού, και είχε πολύ συγκεκριμένο στόχο: να μάθει στις κοινωνίες τα «βασικά των γραμμάτων», ούτως ώστε καθένας και κάθε μία να γίνει πιο αποδοτικός και πιο πειθαρχημένος μέσα σε ένα ιστορικά πρωτότυπο σύστημα εκμετάλλευσης της εργασίας. Να έχει ο καθένας τα βασικά χαρακτηριστικά του «υπεύθυνου πολίτη»,υπεύθυνου, αλλά και υπάκουου.
Προτού αναλύσουμε την ελευθεριακή εκπαίδευση, είναι σημαντικό να κατανοήσουμε πώς προέκυψε η δημόσια κρατική εκπαίδευση. Πρέπει να επιστρέψουμε στο 1806, όταν οι Πρώσοι ηττήθηκαν από τον στρατό του Ναπολέοντα. Μετά την ήττα τους, οι Πρώσοι άρχισαν να επανεξετάζουν τους θεσμούς τους. Αυτή η επανεξέταση, τους οδήγησε στο συμπέρασμα ότι η Πρωσική υπερηφάνεια και ισχύς μπορεί να αποκατασταθεί μόνο με τον επανασχεδιασμό του συστήματος. Επινοήθηκε μια στρατηγική επιβολής ενός υποχρεωτικού, κυβερνητικού εκπαιδευτικού συστήματος, το οποίο θα δημιουργούσε πειθαρχημένους μαθητές που θα ακολουθούσαν διαταγές χωρίς ποτέ να αμφισβητούν την εξουσία. Για να τα καταφέρουν, ο στόχος της δημιουργίας συστήματος εκπαίδευσης των παιδιών έγινε εθνική προτεραιότητα.
Οι στρατηγικές που χρησιμοποιήθηκαν ήταν προσανατολισμένες περισσότερο στη δημιουργία μιας εθνικής τάξης εργατών, παρά στην παραγωγή μορφωμένων πολιτών. Κάθε βήμα στην εκπαιδευτική διαδικασία ήταν υπολογισμένο ώστε να διευκολύνει, όσο το δυνατόν περισσότερο, τους εξουσιαστές. Δημιουργούνταν επομένως, πειθαρχημένοι, υπάκουοι και δουλικοί πολίτες. Ένας από τους κύριους υπέρμαχους του συστήματος ήταν ο Γιόχαν Φιντς. Σύμφωνα με τις περιγραφές του, “το σχολείο είναι η διαμόρφωση του ατόμου κατά τέτοιο τρόπο, ώστε να μην μπορεί να επιθυμήσει τίποτε διαφορετικό από αυτά που του έχουν υποδειχθεί”.
Σε άλλο σημείο αναφέρει: “η εκπαίδευση θα πρέπει να στοχεύει στην καταστροφή της ελεύθερης θέλησης, έτσι ώστε, αφού οι μαθητές αποφοιτήσουν από το σχολείο να είναι ανίκανοι για όλη την υπόλοιπη ζωή τους, να σκέφτονται και να πράττουν διαφορετικά από ό,τι θα επιθυμούσαν οι δάσκαλοί τους. Όταν η τεχνική θα έχει τελειοποιηθεί, κάθε κυβέρνηση που θα έχει τον έλεγχο της εκπαίδευσης για περισσότερο από μια γενιά θα είναι ικανή να ελέγχει πλήρως τους υπηκόους της χωρίς την ανάγκη αστυνομίας ή στρατού”. Το Πρωσικό σύστημα έδινε βάση στο καθήκον, την πειθαρχία, την υπακοή στην εξουσία και την ικανότητα να εκτελεί κανείς διαταγές.
Οι καλύτερα εκπαιδευμένοι, δηλαδή οι πιο δουλικοί, μαθητές ανταμείβονταν με το να υπηρετούν στις ανώτερες κάστες υπηκόων του διεφθαρμένου μονάρχη, ενώ οι ανυπάκουοι μαθητές εντάσσονταν στην εργατική τάξη.
Σύντομα, το πρωσικό μοντέλο έτυχε της αποδοχής πολλών εξουσιαστικών κυβερνήσεων ευρωπαϊκών χωρών και αμερικάνικων πολιτειών. Δεν αποτελεί σύμπτωση ότι και στoν ελλαδικό χώρο φαίνεται ιδιαίτερα οικείο, καθώς απαιτούσε υποχρεωτική παρακολούθηση, ενιαίες εθνικές εκπαιδευτικές διαδικασίες, εθνικές εξετάσεις για όλους τους μαθητές, ενιαίο εθνικό πρόγραμμα σπουδών για όλα τα επίπεδα και υποχρεωτικό νηπιαγωγείο.
Ανάμεσα στα 1880 και 1920, ο ιδιωτικός τομέας αναπτύχθηκε περισσότερο από το κράτος και οι μεγιστάνες των εταιρειών άρχισαν να ασκούν κριτική στην εκπαίδευση, επειδή δεν ανταποκρινόταν επαρκώς στη νέα βιομηχανική, κεντρικά ελεγχόμενη και αυξανόμενα καταπιεστική οικονομική πραγματικότητα. Όπως πάντα, ο ιδιωτικός τομέας υπερίσχυσε, αναζητώντας κεντρικό έλεγχο και «αποτελεσματικότητα», στο σύστημα δημόσιας εκπαίδευσης. Σήμερα, τα δημόσια σχολεία αντιμετωπίζονται ως μηχανισμοί προώθησης της οικονομικής ανάπτυξης εξυπηρετώντας τα συμφέροντα των εταιριών και των επιχειρήσεων, της εκάστοτε πολιτείας ή κράτους.
Επομένως, οι τοπικοί εταιρικοί και πολιτικοί ηγέτες συνεργάζονται στον σχεδιασμό και τη διαχείρισή τους. Με λίγα λόγια, η εκπαιδευτική πολιτική έχει γίνει εργατική πολιτική. Οι ομοιότητες του εκπαιδευτικού συστήματος αυτής της χώρας με το Πρωσικό αντέχουν ακόμα στο χρόνο. Ακριβώς όπως συνέβαινε και τότε, οι υπάκουοι μαθητές ανταμείβονται συμμετέχοντας στην τάξη των διευθυντών, ενώ οι μαθητές που έχουν κριτική σκέψη δεν έχουν άλλη επιλογή από το ενταχθούν στην τάξη των εργατών.
Το σύστημα δημιουργεί  την ψευδαίσθηση ότι παρέχει δικαιώματα, όπως για παράδειγμα το δικαίωμα στην μόρφωση. Π.χ. Κάθε παιδί έχει το δικαίωμα να πάει στο σχολείο και να μορφωθεί. Δικαίωμα όμως αποτελεί κάτι το οποίο έχεις την ελεύθερη επιλογή να το κάνεις ή να μη το κάνεις.
Στην κοινωνία αυτή που υπάρχει ένας και μοναδικός «σωστός» δρόμος για το καθετί, οι θεσμοί προβάλλονται ως μονόδρομοι και έξω απ’αυτούς σε τρώει ο «λύκος»… Στο σχολικό μαντρί  μάθαμε  ακριβώς  αυτά που έπρεπε ώστε να θεωρούμε τη σφαγή, και όλη την προπαρασκευαστική της διαδικασία, δικαίωμά μας. Όσο όμως κι αν μας αλλοτρίωσε ο εκπαιδευτικός και οι λοιποί θεσμοί, ελπίζουμε ότι μπορούμε ακόμα να κοιταχτούμε στα μάτια και με συλλογικές διαδικασίες να βγούμε από το μαντρί.
*φαινόμενο που χρησιμοποιείται στον κινηματογράφο για να δημιουργείται η ψευδαίσθηση τρισδιάστατων γραφικών.

Ανάγκη για παράκαμψη του υπάρχοντος εκπαιδευτικού συστήματος
Έτσι, ακόμα και με αυτή τη βιαστική ματιά στο παρελθόν, μπορεί εύκολα κανείς να διακρίνει τον βαθύτερο στόχο ενός εξουσιαστικού εκπαιδευτικού συστήματος όπως και το σημερινό: α) η κατήχηση του εθνικού και θρησκευτικού δόγματος, β) η εμπέδωση και αναπαραγωγή του καθεστωτικού λόγου και γ) η συντριβή κάθε διαφορετικής οπτικής των πραγμάτων που έρχεται σε ρήξη με αυτό, κυνηγώντας και διασύροντας κάθε λογική αντιπαράθεσης, και πόσο μάλλον ανατροπής, του υπάρχοντος. Με άλλα λόγια το σύστημα διδασκαλίας είναι η διδασκαλία του συστήματος.  Έχουμε να κάνουμε με μια εκπαιδευτική διαδικασία και σχολική αγωγή σχεδιασμένη και καθοδηγούμενη από το κράτος, εργαλείο στη συνεχή προσπάθεια του για επιβολή και υποβολή της ηγεμονίας του επάνω στις έννοιες των ίδιων των λέξεων.
Κάθε λέξη που χρησιμοποιείται σε κάθε κινηματική διαδικασία ή στην καθημερινότητα μας μπορεί να φαίνεται γνώριμη στα αυτιά όλων, όμως η ερμηνεία που δίνει ο καθένας μας προσωπικά, απέχει πολύ απ’αυτή που έδωσε κάποιος άλλος. Παραδείγματος χάριν για τη λέξη επανάσταση ή ελευθερία, κανείς δε θα ρωτήσει τι πάει να πει, αλλά άλλο πράγμα έχει ο καθένας στο μυαλό του.
Ο δάσκαλος αρχικά, ο δημοσιογράφος αργότερα, ο ιστορικός εν τέλει, είναι τρεις από τις πένες της εξουσίας που τους έχει ανατεθεί αυτό το ανόσιο έργο της λεκτικής ηγεμονίας, η αυθαίρετη παρερμηνεία δηλαδή, και η εσκεμμένη αλλοτρίωση λέξεων όπως η αντιεξουσία (π.χ. η κυβέρνηση των αντιεξουσιαστών του γιωργάκη), η άμεση δημοκρατία (επίσης όρος που χρησιμοποιήθηκε από το γιωργάκη), η αλληλεγγύη, η ανάγκη, η σίτιση, η στέγαση, η δημοκρατικότητα, η αυτοοργάνωση, η αυτομόρφωση, ο κομμουνισμός, η αναρχία (η λέξη «Αναρχία» στην τηλεόραση όπως και στον άμβωνα του παπά, γίνεται συνώνυμο της κόλασης), η αλήθεια,  η ελευθερία στα μυαλά των ανθρώπων…
Δεν είναι επίσης τυχαίο ότι οι εκδόσεις έχουν περιοριστεί πολύ, και από πολλές απόψεις, τα τελευταία χρόνια. Αυτό συμβαίνει, σύμφωνα με τον Chomsky, κατά κύριο λόγο εξαιτίας των πιέσεων της «ελεύθερης» αγοράς. Η μαζικοποίηση, που έχει ως κύρια κατευθυντήριο γραμμή ο καπιταλισμός, έχει διεισδύσει και στο γραπτό λόγο αφού βιβλία, περιοδικά, εφημερίδες υποβιβάζουν σταδιακά το επίπεδό τους. Η πλειοψηφία των βιβλιοπωλείων υπάγονται σε αλυσίδες που πουλάνε κυρίως «μπεστ-σελερς» προς βρώση από αχόρταγους καταναλωτές. Στόχος τους είναι η μαζική παραγωγή, γιατί με αυτόν τον τρόπο πουλάνε και πιο φτηνά. Η ποιότητα ενός γραπτού κειμένου μετριέται με βάση τα αντίτυπα που μπορεί να πουλήσει στην αγορά, με συνέπεια τον περιορισμό της σκέψης. Όπως και η καταστολή μέσω της κρατικής τρομοκρατίας, στενεύει τους ορίζοντες. Όσο η εξουσία γίνεται πιο αόρατη, οι άνθρωποι παίρνουν, ή το ρόλο του θεατή, ή πετάγονται εντελώς έξω από το σύστημα.
«Η εκπαίδευση σημαίνει σήμερα δαμάζω , εκπαιδεύω , εξημερώνω. Έχει μια και μόνο πολύ συγκεκριμένη ιδέα και θέληση , να κάνει τα παιδιά να συνηθίσουν στην υπακοή, να πιστεύουν και να σκέφτονται ακολουθώντας τα κοινωνικά δόγματα που επικρατούν. Δεν ενδιαφέρεται να υποστηρίξει την αυθόρμητη ανάπτυξη των ικανοτήτων του παιδιού, δεν το αφήνει ελεύθερο να αναπτύξει τις φυσικές του ανάγκες, τις πνευματικές και ηθικές. Πρόκειται μόνο να τους επιβάλει μια συγκεκριμένη σκέψη έτσι ώστε να διατηρηθεί για πάντα το σημερινό καθεστώς, θέλει να δημιουργήσει ένα άτομο στενά προσαρμοσμένο στον κοινωνικό μηχανισμό. Επαναλαμβάνω, το σχολείο δεν είναι τίποτα άλλο από ένα όργανο καταπίεσης στα χέρια των κυβερνώντων. Αυτοί δε θέλησαν ποτέ την ανύψωση του ατόμου, αλλά τις υπηρεσίες του, γι αυτό είναι μάταιο να ελπίζεις στα κατασκευασμένα από την εξουσία σχολεία»  υπογραμμίζει ο  F. Ferrer.
To εκπαιδευτικό σύστημα συμβάλλει στο ότι ο άνθρωπος καταδικάζεται, είτε στα κάτεργα της χειρωνακτικής εργασίας, είτε σε αυτή του «ειδικού-γραφιά» εργάτη. Αφαιρώντας του ουσιαστικά, τη δυνατότητα να αντιληφθεί ότι ο γιατρός είναι τόσο απαραίτητος, όσο και η καθαρίστρια που έχει αναλάβει τη χειρουργική αίθουσα. Μια ανθρώπινη οντότητα δε μπορεί να νιώσει ολοκληρωμένη σε κανέναν τέτοιο ρόλο. Ολοκλήρωση βιώνεις όταν οι δυνατότητες που έχεις μέσα σου ως ον αξιοποιούνται και εξελίσσονται. Σε όλες τις άλλες περιπτώσεις παραμένεις ένα εν δυνάμει ον, ένας σπόρος που ποτέ δεν εκπλήρωσε τη δυνατότητά του να γίνει δέντρο…
Αποκομμένος από το φυσικό περιβάλλον, ο άνθρωπος έχει δεκτεί άκριτα την επιβολή μιας τεχνητής κυριαρχίας. Έχει ξεχάσει τις κοινές ρίζες που τον συνδέουν με αυτή τη γη και κάθε οργανισμό που κατοικεί σ’ αυτήν. Με την άγνοια και την αδιαφορία του για τις επιπτώσεις των πράξεών του στην καθημερινή του ζωή, οδεύει στο δρόμο της οικολογικής αυτοκαταστροφής συμπαρασέρνοντας οτιδήποτε μπορεί να εκμεταλλευτεί η άπληστη φύση του στο διάβα της. Ένα παιδί που έχει μεγαλώσει σε αστικό περιβάλλον δε μαθαίνει ποτέ την πραγματική σύνδεση του με τη φύση αφού δεν έχει βιώματα στην πορεία της ζωής του σε αυτήν. Εδώ φαίνεται και μια μεγάλη ανεπάρκεια του συστήματος εκπαίδευσης, αφού η αξία του βιώματος και της χειρωνακτικής εργασίας όπως είναι η παραγωγή της τροφής μας, των ρούχων μας, ακόμα και της στέγης μας, είναι μηδαμινή. Τέτοιες γνώσεις θεωρούνται άχρηστες, απαξιωτικές, περιττές… Ακριβώς γιατί υπάρχουν τεράστια σούπερ μάρκετ να μας ταΐσουν, άφθονες βιομηχανίες με ρούχα, μυριάδες κατασκευαστικές εταιρίες που λυσσούν για την ανάληψη ενός έργου και που θα βομβαρδίσουν ολόκληρο τον πλανήτη με διαφημίσεις μέχρι να αγοράσουμε το προϊόν τους. Είδαμε τόσα χρόνια τον εαυτό μας να αλλοτριώνεται μέσα από τις εκπαιδευτικές διαδικασίες, είδαμε το περιττό να γίνεται αναγκαίο και το αναγκαίο περιττό. Η λήθη των στοιχειωδών γνώσεων επιβίωσης και η αδυναμία εκπλήρωσής τους από εμάς τους ίδιους, μας καταδικάζουν ψυχολογικά σε μια βρεφική ηλικία. Νιώθουμε συνεχώς εξαρτημένοι από το παράλογο οικονομικό σύστημα, το κράτος, τα βιομηχανικά τερατουργήματα, καθώς μεταμφιέζονται στο ρόλο του τροφού-προστάτη-γνώστη που μάθαμε εξαρχής να έχουμε ανάγκη. Πώς θα μπορούσαμε, λοιπόν, να αναλάβουμε την πολιτική ευθύνη του εαυτού μας όταν από καιρό έχουμε αποποιηθεί τη βιολογική μας ευθύνη; Επομένως, μία από τις βασικές προτεραιότητες της παιδαγωγικής διαδικασίας θα έπρεπε να είναι η επαφή των παιδιών με την παραγωγή της τροφής, η εξοικείωση με την καλλιέργεια και η παρατήρηση της ζωτικής τελετουργίας που συντελείται παράλληλα με την ανθρώπινη εξέλιξη εδώ και χιλιάδες χρόνια. Έτσι, αναπτύσσεται ταυτόχρονα ο σεβασμός και η ευγνωμοσύνη προς τη γη και το περιβάλλον γύρω του, συνειδητοποιώντας τη θέση του στον κόσμο και διασαφηνίζοντας στο νου του τις πραγματικές αξίες και ανάγκες του σώματος και του πνεύματός του.
Ο Νίτσε ενώ αναφέρεται στον μηχανισμό εκπαίδευσης και διαχείρισης της γνώσης του κράτους και στο συρφετό που τον συντηρεί αναφέρει: «Κοιτάξτε όμως αλήθεια αυτό το πλήθος των περιττών! Αφαιρούν τα έργα των εφευρετών και κλέβουν τους θησαυρούς των σοφών: και αυτή την κλεψιά τους την ονομάζουν μάθηση, ενώ όλα σ’ αυτούς κατάντησαν ασθένεια και δυστυχία!»
Το σχολείο διαχρονικά, όπως και σήμερα, είναι βασικό όργανο-μέσον καταπίεσης, αλλοτρίωσης, αφομοίωσης και ένταξης στον κεντρικό σχεδιασμό της εξουσίας. Είναι αυτό που προτάσσει τον ανταγωνισμό αντιπαραθέτοντας το εγώ στο εμείς, την ιεραρχία, το διαχωρισμό, την πειθαρχία, τις ποινές, καταστέλλοντας την ελεύθερη δημιουργικότητα και την εξεγερτική διάθεση των νέων. Η πειθαρχία, οι βαθμοί, τα κουδούνια, το ωράριο, οι απειλές και οι ποινές αποτελούν λειτουργικά στοιχεία των σχολικών κελιών, που είναι σχεδιασμένα για ασφυκτικό έλεγχο με κάγκελα, προαύλια, επιτήρηση, σχολικές στολές και δάσκαλους δεσμοφύλακες.
Ο δάσκαλος σε αυτό το περιβάλλον επιτήρησης καθίσταται καταδικασμένος, εξόριστος στο πλάνο ψήλωμα του βάθρου, ασφυκτικά δέσμιος της διδακτέας ύλης, της ηγεμονίας του διευθυντή, του υπουργού παιδείας και υπόλογος στη γονική εξουσία της αρτηριοσκλήρυνσης και της κατανάλωσης. Ακόμα και αν αποζητά χαραμάδες για μετάγγιση κοινωνικής ευαισθησίας, ασκόπως προσπαθεί να δραπετεύσει  από το ρόλο του δεσμοφύλακα, σε ένα σχολείο που σκοπός είναι η αναπαραγωγή και όχι η παραγωγή της σκέψης. Όμως και αυτή καθαυτή η έννοια του δάσκαλου προϋποθέτει τον γνώστη και τον μαθητευόμενο, υποδηλώνοντας και προκαταβάλλοντας ότι η γνώση θα μεταδοθεί από την αυθεντία στους αδαείς, από τα πάνω στα κάτω και αγνοώντας ότι η παραγωγή και η διάχυση της γνώσης είναι αποτέλεσμα της κυκλικής διαδικασίας του πειραματισμού, της συζήτησης και ανταλλαγής απόψεων από συνομιλητές που μιλούν κάτω από ίσους όρους, με πνεύμα συναγωνισμού και όχι επιβολής.
Η γνώση όμως, αν δεν διαχυθεί με όρους ειλικρίνειας, ισότητας και σεβασμού στην ατομικότητα θέτει στον πειρασμό της διαφθοράς τον κάθε φορέα της. Ιεραρχικά συστήματα εκπαίδευσης οδηγούν στην εικόνα του εξουσιαστή δάσκαλου- τιμωρού, που με την βέργα στο χέρι διεκδικεί τον σεβασμό της αυθεντίας, όπως ένας κοινός δικτάτορας. Φυσικά, στα πλαίσια του δημοκρατικού προσωπείου, η πλύση εγκέφαλου και ο εκβιασμός των αποβολών, της βαθμολογίας, της συνεργασίας με τη γονική εξουσία και του αβέβαιου οικονομικού μέλλοντος αντικατέστησε προσφάτως την σαδιστική «διδασκαλική ράβδο».
Για την κεφαλαιοκρατική δικτατορία του σήμερα, η εκπαιδευτική διαδικασία αποτελεί αφενός μια κρατική επένδυση, το βασικό εργαλείο προπαγάνδας και αναπαραγωγής του συστήματος, και αφετέρου έναν μηχανισμό που παράγει εξειδικευμένο εργατικό προσωπικό. Αυτές οι δυο βασικές ανάγκες του, σε συνδυασμό με τα κοινωνικά κεκτημένα, εξανάγκασαν τον καπιταλισμό να υπαναχωρήσει σε ευρείας κλίμακας δημόσια, δωρεάν παιδεία ελπίζοντας πως μέσα από την υπερεξειδίκευση, τον κατακερματισμό της γνώσης και την προπαγάνδα, το κέρδος θα μετριάζει την καταστροφική επίδραση που έχουν οι μορφωμένες λαϊκές μάζες στην κάθε εξουσία. Όμως, οι κοινωνικοί συσχετισμοί αλλάζουν και ο καπιταλισμός θεωρώντας ότι τα σημεία των αντιφάσεων και των δογμάτων του γίνονται όλο και περισσότερο εμφανή και τρωτά στα βλέμματα της έστω και έτσι εκπαιδευόμενης κοινωνίας, αντεπιτίθεται προστάζοντας το δόγμα: ιδιωτική παιδεία για λίγους, αυστηρά κατευθυνόμενη από τις εταιρείες  γνώση, βλάκες παντού…
Αυτή είναι ταυτόχρονα και η συγκυρία που τον κάνει πιο ευάλωτο από ποτέ. Απέναντι του θα μπορούσε να έχει σήμερα μια κοινωνία, που όχι μόνο δύναται να συντονίζει την παρουσία της και την χειρωνακτική της δύναμη στο δρόμο και στα οδοφράγματα, αλλά και που για πρώτη και ίσως για τελευταία φορά, να έχει  την δυνατότητα  να συντονίσει εκτός από τα χέρια της και τα μυαλά της, παρακάμπτοντας την κρατική εκπαίδευση.
Ήδη από το 1901 συνειδητοποιείται ο διαστρεβλωτικός χαρακτήρας της εκπαίδευσης. Η δράση του Ισπανού παιδαγωγού Fransisco Ferrer σηματοδοτεί την έναρξη μιας σειράς δημιουργικών κινηματικών αντιστάσεων με σκοπό την ανατροπή, όχι μόνο της εκπαίδευσης, αλλά μέσω αυτής, της κοινωνίας συνολικά. Με πρωτοβουλία του, λοιπόν, δημιουργούνται πάνω από εκατό σχολεία (μοντέρνα σχολεία-escuela moderna), τα οποία ανατρέπουν πρακτικά τα εξουσιαστικά χαρακτηριστικά του εκπαιδευτικού ελέγχου, των αυστηρών ωραρίων, των εξετάσεων, των βαθμών, έχοντας παράλληλα σαν στόχο τη μετάδοση μηνυμάτων αλληλεγγύης, κοινωνικής δικαιοσύνης, αντιστρατιωτισμού και αντικρατισμού.
Ο ίδιος λέει χαρακτηριστικά:
«Εμείς θέλαμε ανθρώπους ικανούς να καταστρέφουν, να ανανεώνουν συνεχώς το περιβάλλον τους και να ανανεώνουν τους εαυτούς τους. Ανθρώπους των οποίων η δύναμη υπάρχει στην Ανεξαρτησία του πνεύματος, που δεν υποτάσσονται ποτέ και σε τίποτα, πάντοτε έτοιμοι να δεχτούν το καλύτερο, ευτυχισμένοι με το θρίαμβο των νέων ιδεών, έτοιμοι να ζήσουν πολλές ζωές σε μία μόνο».
Σημαντική είναι επίσης η συμβολή του παιδαγωγού Alexander Neil, ο οποίος ιδρύει το 1921 στην Αγγλία το ελευθεριακό σχολείο Summerhill. Το εγχείρημα αυτό επικεντρώνεται στην  αυτοδιάθεση και την ψυχολογική ελευθερία των μαθητών, τηρώντας επίσης τα χαρακτηριστικά που έθεσε το  μοντέρνο σχολείο (απουσία εξετάσεων, βαθμών, προαιρετική διδασκαλία). Η ψυχαναλυτική προσέγγιση του Νeil αποτελεί ερέθισμα για τη δημιουργία αρκετών ελευθεριακών σχολείων στην Ευρώπη και την Αμερική (δημοκρατικά σχολεία), από τα οποία όμως απουσιάζει η πολιτική κριτική. Παρεμφερείς είναι οι δράσεις των Μοντενσοριανών σχολείων υπό την επίδραση της παιδαγωγού Montesori Maria, στα οποία από τη μια απουσιάζουν ελευθεριακές διαδικασίες, από την άλλη όμως καταφέρνουν να δημιουργήσουν την θεωρία μέσα από την πράξη και το παιχνίδι. Ένα τελευταίο παράδειγμα στη ροή των δημιουργικών εκπαιδευτικών αντιστάσεων αποτελεί το σχολείο paideia. Το σχολείο αυτό ιδρύθηκε το 1978 στην Ισπανία σαν μια προσπάθεια κριτικού συγκερασμού όλων των θετικών στοιχείων των προηγούμενων εγχειρημάτων αποτελώντας μέχρι και σήμερα έναν ισχυρό αντίποδα στο υπάρχον κρατικό-εξουσιαστικό σχολείο. Εμβαθύνοντας στην συσχέτιση της ελευθερίας με την έννοια της προσωπικής ευθύνης,  δημιουργήθηκε ένα σχολείο αυτοδιοικούμενο, αντιεξουσιαστικό καταργώντας κάθε ιεραρχία στην διαδικασία μετάδοσης της γνώσης.
Είναι γνωστό ότι η εξουσία αφομοιώνει, κάνοντας γι’αυτήν ακίνδυνο οτιδήποτε εναλλακτικό, για να εξυπηρετήσει τους δικούς της σκοπούς, προβάλλοντας σαν επιχείρημα είτε την ικανοποίηση των εναλλακτικών παιδαγωγών, είτε τη βελτίωση του εκπαιδευτικού συστήματος. Βασικός αρνητής του υπαρκτού σχολείου και διαμορφωτής συνθηκών για τη δημιουργία μοντέρνων εναλλακτικών σχολείων θεωρείται ο I. Illich με το σύγγραμμά του “Αποσχολειοποίηση της κοινωνίας”. Η διαφωνία του Illich με το σχολικό σύστημα εκπαίδευσης ξεκινάει από την αμφισβήτησή του προς τους ιδρυματοποιημένους θεσμούς ή τα θεσμιμένα ιδρύματα που στις σύγχρονες κοινωνίες θεωρούνται τόσο δεδομένα και έχουν οδηγήσει σε μία μορφή εξάρτησης από αυτά: η σύνδεση της υγείας με το νοσοκομείο, της ασφάλειας με την κρατική αστυνόμευση, της εθνικής ασφάλειας με την ύπαρξη στρατού, της πίστης με την εκκλησία, της επικοινωνίας με τα ΜΜΕ, της οικογενειακής ζωής με την καταναλωτική οικογένεια είναι μερικά μόνο παραδείγματα αυτής της εξαρτημένης σχέσης. Έτσι έχουμε φτάσει να ταυτίζουμε τη μόρφωση με το σχολείο. Όμως, κατά τον Illich, η δημόσια παιδεία θα επωφελούνταν από την αποσχολειοποίηση της κοινωνίας, όπως κάθε μία από τις έννοιες που αναφέρθηκαν παραπάνω, αν αποσυνδεόταν από τους αντίστοιχους θεσμούς. Κατά τον Illich η ιδρυματοποίηση των αξιών οδηγεί σε φυσική ρύπανση, κοινωνική πόλωση και ψυχολογική ανημποριά και αυτές είναι οι τρεις διαστάσεις της διαδικασίας παγκόσμιας κατάπτωσης και της σύγχρονης μιζέριας.

Έρευνα και απαλλοτρίωση της γνώσης – βελτίωση συνθηκών και κοινωνική επανάσταση
Αν η αλήθεια απελευθερώνει τότε η έρευνα, το ψάξιμο, εκτός από αναζήτηση της αλήθειας, αποτελεί και δρόμο προς την απελευθέρωση. Η έρευνα είναι βασικό εργαλείο για την απόκτηση της γνώσης. Τα κίνητρα που πρέπει να ωθήσουν τον άνθρωπο για να ξεκινήσει μια έρευνα είναι είτε η αναγκαιότητα, είτε η έμφυτη τάση του να διερωτάται. Η γνώση έρχεται κατά τη διεξαγωγή αυτής και όχι μόνο από το αποτέλεσμά της.
Είναι αναμενόμενο ένας τέτοιος δρόμος να διεκδικείται και να επιτηρείται από την κεντρική εξουσία, ειδικά όταν αποφέρει γνώση, τεχνολογία και δύναμη στα χέρια αυτού που τον ελέγχει. Στον καπιταλισμό, η δημόσια και ιδιωτική έρευνα υποκλίνεται στον μυστικισμό των εταιρικών εργαστηριών, στην απληστία ασύδοτων καταναλωτών και πολεμοχαρών χασάπηδων, με προσανατολισμένη την πυξίδα της στην υπηρεσία του κέρδους και της επιβολής της  εξουσίας και όχι προς την απελευθέρωση του ατόμου και την ελεύθερη γνώση. Τα μυαλά των ανθρώπων σήμερα συντονίζονται στο να παράγουν νέα είδη φανταχτερών σκουπιδιών, ενώ στην ερώτηση αν μια νέα ανακάλυψη, χαμηλής σε κόστος θεραπείας, θα αντικαθιστούσε το παλιό, λιγότερο αποτελεσματικό και ακριβό φάρμακο, ο καπιταλισμός μόνο αντιφάσεις μπορεί να μουρμουρίσει, μην μπορώντας ουσιαστικά να παραδεχτεί το κεντρικό δόγμα του: ότι το χρήμα  κοστίζει ακριβότερα από τους ανθρώπους. Για τον καπιταλισμό, ο ανθρωπισμός δεν αποτελεί παρά προβιά για προστυχόλογα χείλη της εκπροσώπησης, που συγκαλύπτουν και δικαιολογούν γενοκτονίες και την κατακρεούργηση της ζωής και της ελευθερίας, παραθέτοντας φαντασμαγορικές φιλανθρωπίες, στα
“γκαλά” των ρουφιάνων .
Το τι διερωτάται όμως και διερευνά μια κοινωνία  αντικατοπτρίζει αυτήν  και τα έργα της. Ένας άνθρωπος που δεν είναι ελεύθερος και δε διέπεται από τις αξίες τις ζωής και του ανθρωπισμού μόνο καινούριες αλυσίδες είναι καταδικασμένος να ανακαλύπτει.
Έτσι καταλήγουμε στο ότι πιθανότατα η ελευθερία της γνώσης περνά μέσα από την ελευθερία του ανθρώπου και το αντίστροφο, σαν δυο συγκοινωνούντα δοχεία. Το δικαίωμα στη γνώση και η πρόσβαση προς αυτή θα έπρεπε να είναι δικαίωμα του καθενός μακριά από τα χέρια του κάθε εξουσιαστή. Όμως σήμερα ισχύει το αντίθετο, η γνώση είναι σε χέρια λίγων και διευθύνεται από την αιμοσταγή βούληση των αφεντικών.
Η έρευνα που διεξάγεται στη σύγχρονη κοινωνία, είτε αυτή προέρχεται από πανεπιστημιακά είτε από άλλα ιδιωτικά και μη ιδρύματα, δεν είναι προσβάσιμη σε όποιον άνθρωπο ενδιαφέρεται να μελετήσει και  να εμβαθύνει σε συγκεκριμένα ζητήματα (Ακόμα και για πρόσβαση στις έρευνες που δημοσιεύονται σε επιστημονικά περιοδικά απαραίτητη προϋπόθεση είναι το χρηματικό αντίτιμο).
Το παραπάνω γεγονός συμβάλλει στη διατήρηση του αιώνιου διαχωρισμού ανάμεσα στα άτομα που έχοντας τους πόρους αποκτούν αυτόματα το δικαίωμα στη γνώση και σε ανθρώπους που έχοντας πιθανώς την ίδια δίψα, ίσως και περισσότερη, αποκλείονται από αυτήν.
Το κίνητρο των περισσότερων ερευνητών σήμερα είναι η ατομική προβολή και το κοινωνικό status, παρά η βελτίωση της ποιότητας ζωής των ανθρώπων. Έτσι, σε όσο περισσότερες έρευνες αναφέρεται το όνομα κάποιου ερευνητή, τόσο πιο αξιόπιστος και καλός επαγγελματίας θεωρείται. Δε μας είναι άγνωστη άλλωστε η οικειοποίηση ερευνών από καθηγητές εκπαιδευτικών ιδρυμάτων με σκοπό ιδιωτικές έρευνες κι ας έχουν διεξαχθεί από ‘άσημους’ φοιτητές που δε ρωτήθηκαν ποτέ.
Αντίθετα η έρευνα, αυτοοργανωμένη και στηριζόμενη στις κοινωνικές ανάγκες για την επανάσταση και τη βελτίωση των συνθηκών, θα μπορούσε να συντάξει μια βιβλιοθήκη είτε από υπάρχουσες έρευνες που δημοσιεύονται στο ευρύ κοινό, είτε από απαλλοτρίωση αυτών που αποκρύπτονται-ιδιωτικοποιούνται, είτε διενεργούμενες από κύκλους αυτομόρφωσης. Η θεματολογία αυτών των ερευνών θα μπορούσε να ποικίλει, από την βιολογική γεωργία, την προληπτική  ιατρική και την ιατρική, την ψυχολογία (ως μέσο απελευθέρωσης και ολόπλευρης ανάπτυξης του ατόμου και όχι ως εργαλείο χειραγώγησης και υποδούλωσης των ανθρώπων) ,μέχρι την καταγραφή και μελέτη της νεότερης διεθνούς ιστορίας. Από τις κοινωνικές μελέτες και την χωροταξία (π.χ. Πόση είναι η καλλιεργήσιμη έκταση στο Βόλο; Γιατί είναι χτισμένη έτσι η πλατεία συντάγματος; Πού και πώς θα ήταν χτισμένη χωροταξικά μια ελευθεριακή κοινωνία;), μέχρυ την στέγαση (Πόσα κενά σπίτια υπάρχουν στην στην Αθήνα, πόσα εγκαταλελειμμένα χωριά στην επαρχεία, κτλ) και την σίτιση (Τι ανταλλακτικά δίκτυα και συστήματα υπάρχουν; Πώς αλληλεπιδρούν και πώς γίνεται παραγωγή αντικαθιστώντας τον καπιταλισμό). Έρευνες, που θα μπορούσαν να αφορούν το περιβάλλον (ποια εργοστάσια μολύνουν και πόσο και πόσα μιζάρουν γι’ αυτό και ποιους κτλ) και τα διεθνή ζητήματα (πώς θα μπορούσαμε να αλληλεπιδράσουμε με καταπιεζόμενα κομμάτια άλλων χωρών;). Η έρευνα είναι αυτή που οδηγεί το άτομο στο να δρα συγκεκριμένα στο συγκεκριμένο κι αυτή που το προφυλάσσει από τις γενικεύσεις του φασισμού. Η μαθηματική ακρίβεια θα έπρεπε να είναι το ακόνι του επαναστάτη, σε μια κοινωνία που οι αριθμοί αντί να μετρούν ανθρώπινες ανάσες, μετρούν ήχους κερμάτων και κεφάλια φυλακισμένων.
Σύμφωνα με τη θεώρηση του καπιταλισμού, η εξειδίκευση αποφέρει μεγαλύτερη ταχύτητα στην έρευνα, ενώ παράλληλα αποτελεί τροχοπέδη στην αντίληψη της γενικής εικόνας από το άτομο. Αντίθετα όμως, η εξειδίκευση αλλά και η σφαιρικότητα της αντίληψης, πρέπει πάντα να ισορροπούν στο νήμα της λογικής, της γνώσης, της βαθιάς ανάγκης και της ώθησης της θέλησης που αυτή γεννά στο άτομο για την απελευθέρωση του από το φόβο του «αγνώστου». Ή απελευθερώνεσαι απ’ αυτόν μέσα από την ορθολογική έρευνα ή τρομαγμένος καταφεύγεις στη φαντασιοπληξία της μυθοποίησης, της προκατάληψης, της δαιμονοποίησης και της θεοποίησης του «αγνώστου» καταντώντας στο αδιέξοδο της πίστης σε κάποιο δόγμα.

Δόγμα και Ορθολογισμός
Δόγμα είναι η αυτοαποδεικνυόμενη θεωρία που η δύναμη της είναι αφενός η άρνηση της αμφιβολίας και αφετέρου η κατήχηση του απόλυτου. Γι’ αυτό και στηρίζεται στην πίστη και στην «απόλυτη αλήθεια». Ένας τόσο παραμορφωμένος φακός που βλέπει τους άλλους φακούς σαν τον χειρότερο εχθρό, εξαφανίζοντας κάθε ελπίδα για την αποκάλυψη της αληθινής πραγματικότητας. Μια οπτική που διαμορφώνει το αιματηρό, νομισματικό και αυτοκαταστροφικό σήμερα. Ένα μάτι, που πρέπει υποχρεωτικά να δεις τα πάντα μόνο μέσα από αυτό, αλλιώς… τρέχα να του κρυφτείς. Ένα ψέμα που απαγορεύει βίαια την αναζήτηση της αλήθειας που κρύβει, που καταδικάζει σε θάνατο (σε πυρά τότε, σε πείνα σήμερα…) όποιον το αποκαλεί αυτό που είναι, ψέμα δηλαδή. Το δόγμα δεν αλλάζει ποτέ, αφού δεν αμφισβητείται καν. Η πίστη ή θα είναι απόλυτη ή δε θα υπάρχει, γι’ αυτό και συνήθως είναι γραμμένο σε ιερά κείμενα-αυθεντίες όπως το Ευαγγέλιο, το Κοράνι, το Κόκκινο βιβλιαράκι του Μάο κτλ. Το δόγμα υποβαθμίζει και τσαλαπατάει το λογικό έλεγχο, όπως και όποιον πάει να τον ασκήσει πάνω του, σε όλα τα κοινωνικά επίπεδα, μπλοκάροντας έτσι τη διακίνηση των ποικιλόμορφων ιδεών από τα ελεύθερα μυαλά προς τα υπάκουα της «ιερής» μίας. Τα υπάκουα στο δόγμα μυαλά διεσπαρμένα παντού στα κάτω στρώματα της εξουσιαστικής πυραμίδας, πνίγουν με φασιστικό τρόπο το καθετί διαφορετικό, τον κάθε διάσπαρτο και πολύτιμο σπόρο αμφισβήτησης κι αμφιβολίας τον κάθε διερωτώμενο αντιφρονούντα. Οι πιστοί δημιουργούν ασφυκτικό κλίμα για όποιον σκέφτεται, συνωμοτούν και συστρατεύονται με τον υπάκουο, με τον δούλο επαναλαμβάνοντας συνεχώς φράσεις από το «ιερό» κείμενο. Έτσι αφαιρείται τελικά το δικαίωμα «αξιόπιστης άποψης» από το πλήθος των διαφωνιών και των διαφωνούντων, μιας κι όταν μιλάει ο θεός, όλοι σιωπούν και τα χρηματιστήρια ερμηνεύουν…Το δόγμα αποτελεί δηλαδή, ένα φράγμα ιδεών και δίνει το προνόμιο της «αξιόπιστης άποψης» μόνο μέσω των θεσμών μόνο σε κάποιους. Στην ελίτ. Σε αυτούς που θρέφουν, συντηρούν και επεκτείνουν αυτό το ψέμα. Σε αυτούς που το χρησιμοποιούν για να ερμηνεύουν την λέξη «ελευθερία» κατά τι τους βολεύει στα πλήθη, ενώ ταυτοχρόνως την κατανέμουν άνισα στην κοινωνία είτε με πειθώ, είτε με γκλοπ, είτε με σφαίρες. Σ’ αυτούς που, αν και «σεμνοί και ταπεινοί», είναι «θέλημα θεού» (ενίοτε και πιστωτικού) να μοιράζουν υποχρεώσεις και δικαιώματα. Αυλή, κλήρος, κυβέρνηση, κόμμα, κάστα, άρχουσα τάξη, ηγεσία γενικώς. Εξ ου και η ιεραρχία. Όσο πιο πιστός στο ψέμα ή όσο πιο “κοντά” σε αυτόν που το είπε πρώτος, τόσο πιο ψηλά. Δεν έχει σημασία εν τέλει ποιος ή γιατί είναι ο αρχηγός, αρκεί να δοξάζεται (έτσι κι αλλιώς «η εξουσία διαφθείρει, η απόλυτη εξουσία διαφθείρει απόλυτα») έχουν τον τρόπο τους, βλέπεις, οι θεσμοί να φέρνουν τους ανθρώπους στα μέτρα τους…
Στον σκοταδισμό του δόγματος αντιπροτείνουμε τον ορθολογισμό. Ο ορθολογισμός σαν θέση είναι αντιδιαμετρική με αυτή του δόγματος. Στηρίζεται στην αμφιβολία και τη διαψευσιμότητα. Η αυτοαναίρεση των ιδεών δεν αποτελεί παρέκκλιση αλλά βασική προϋπόθεση για την εξέλιξή του. Στο δογματικό οικοδόμημα δεν υπάρχει κανένα φαινόμενο που να διαψεύδει τον πυρήνα της θεωρίας, ενώ στον ορθολογισμό αν δούμε αντικείμενα να πηγαίνουν προς τα πάνω αντί να πέφτουν, ο Νεύτωνας και οι νόμοι του πάνε στον αγύριστο. Ορθολογικός είναι κάθε ισχυρισμός για τον οποίο υπάρχει μέθοδος διάψευσης του («κριτήριο της διαψευσιμότητας» Καρλ Πόπερ). Για τον ορθολογισμό, σημασία έχει η πιο πρόσφατη, η νέα ιδέα, που έχει περάσει μέσα από το λογικό έλεγχο της πείρας του παρελθόντος, διαδεχόμενη μια παλιότερη, ανυπομονώντας για την απόρριψή της από μια ακόμα πιο νέα, πιο προωθημένη. Σε αυτό το σημείο πρέπει να αναφερθεί ότι θα ήταν σημαντικό σφάλμα να θεωρήσουμε ότι η επιστήμη που κινείται απ’ τον ορθολογισμό, δουλεύει πάντα για το καλό της ανθρωπότητας, ήταν και είναι πάντα το μέσο. Ο γνωστός παραλληλισμός της με το μαχαίρι που είτε κόβει το ψωμί είτε αφαιρεί ζωή, τα λέει όλα. Στις μέρες μας βρίσκεται ως επί το πλείστον σε φονικά χέρια, όμως κι αυτό δεν είναι απόλυτο. Η εξουσία πάντα έχει ανάγκη την επιστήμη και την τεχνολογία που αυτή παρέχει, για να επιβληθεί στις μάζες και να παρασιτήσει σε αυτές, γι’ αυτό κατά παρέκκλιση σταμάτησε να καίει επιστήμονες στην πυρά της εκκλησίας. Ο επιστημονικός όμως τρόπος, ο ορθολογισμός δηλαδή, κάνει σήμερα την επιστήμη να καλπάζει, αυξάνοντας με ιλιγγιώδη ρυθμό τις μεγάλες προκλήσεις της, σε μία ανθρωπότητα που η πολιτική της ανωριμότητα θυμίζει παιδί που παίζει με πιστόλι.

Ελεύθερη έκφραση
Η ελεύθερη έκφραση του ατόμου είναι αναγκαία  ώστε η κοινωνία να αναπτύσσεται και να εξελίσσεται. Ταυτόχρονα όμως, το ίδιο το άτομο, ανακαλύπτοντας πολλούς και ποικίλους τρόπους έκφρασης των σκέψεών του και των συναισθημάτων του, ανοίγει το δικό του δρόμο για την αυτοπραγμάτωση και την αλληλεπίδρασή του με τους ανθρώπους στο γύρω περιβάλλον του. Από ένα χώρο που προσφέρει το αγαθό της Παιδείας θα περίμενε κανείς ότι παιδιά και παιδαγωγοί θα όδευαν μαζί αυτό το δρόμο. Αλλά μελετώντας το υπάρχον σύστημα, αυτό που μπορούμε να βγάλουμε σαν πόρισμα είναι ότι η ελεύθερη έκφραση καταπατάται βίαια και ποικιλοτρόπως ενώ αντιθέτως η πλύση εγκεφάλου και η λογοκρισία υποβάλλονται αδιαλείπτως. Ο κάθε άνθρωπος που έχει περάσει από τα θρανία έχει βιώματα που του το επιβεβαιώνουν. Και αυτό διότι το εκπαιδευτικό σύστημα σε ένα τέτοιο κοινωνικό πλαίσιο όπως αυτό το οποίο μας περιβάλλει δε θα μπορούσε παρά να έχει κατασταλτικό ρόλο στη φαντασία και τη δημιουργικότητα των μελλοντικών ανθρώπινων εξαρτημάτων στην αδηφάγο μηχανή της αγοράς εργασίας. Ακόμα και τα μαθήματα του προγράμματος του σχολείου, όπως τα καλλιτεχνικά και η μουσική, που ως απώτερο στόχο θα έπρεπε να έχουν τη μάθηση του νοήματος των διάφορων ειδών τέχνης, διδάσκονται με τόσο χλιαρό τρόπο που τα παιδιά τα ίδια τα αντιμετωπίζουν σαν μαθήματα κατώτερης αξίας. Έτσι, εκμεταλλεύονται τις ώρες αυτές για να εκτονωθούν μετά από τις τόσες ώρες που έχουν αναγκαστεί να κάθονται ακίνητα και αμίλητα μπροστά σε έναν πίνακα, αδρανή σώματα παρκαρισμένα πάνω σε μια καρέκλα. Για το μαζικό εκπαιδευτικό σύστημα οι μόνες  γνώσεις που αξίζουν τον κόπο τους είναι εκείνες που μπορούν να καταγραφούν σε βιβλία. Κωδικοποιημένες σε γραπτή γλώσσα (την επίσημη γλώσσα κάθε κρατικής γραφειοκρατίας) και σε τυπωμένες εικόνες, έξω και πέρα από τα βιώματα. Κάθε άλλο ερέθισμα πλην εκείνων που αφορούν την αυστηρά ορισμένη «διδακτέα ύλη» θα μπορούσε να σαμποτάρει την απομνημόνευση. συνεπώς απαγορεύτηκε. Ο δρόμος της Τέχνης βοηθά τον άνθρωπο να εκφράσει βαθιά κομμάτια της ψυχής του με μια γλώσσα που πλάθει ο ίδιος και χτίζει μια δική του δίοδο επικοινωνίας με τους άλλους ανθρώπους.
Η τέχνη, η γλώσσα και γενικά η έκφραση της ανθρώπινης δημιουργικότητας είναι απεριόριστη. Αυτό που αντανακλάται στη νοητική πλευρά της ανθρώπινης φύσης από τον πυρήνα της (όπως με το εργαλείο της γλώσσας) είναι η ικανότητα να παράγει, να κατανοεί και να εκφράζει νέες σκέψεις χωρίς περιορισμό και χωρίς έλεγχο. Άρα το κομβικό γεγονός είναι ότι η γλώσσα δεν καθορίζεται από την κοινωνική μας κατάσταση, αλλά αναβλύζει από μέσα μας σαν πράξη ελεύθερης βούλησης, πάντα πρωτότυπη. Η έκφραση νέων σκέψεων και ιδεών είναι το θεμελιώδες στοιχείο της ανθρώπινης φύσης. Αυτό ίσως είναι και το σημείο που αποτελεί τη βασική διαφορά ενός μυαλού από μια μηχανή, η φαντασία.
Η φαντασία είναι ένας κόσμος χωρίς τόπο, ένα μέρος στο μυαλό του κάθε ανθρώπου μ’ όλ’αυτά που δεν υπάρχουν. Είναι το κάπου χωρίς το πότε, είναι το κάποτε χωρίς το που. Ο κάθε άνθρωπος χαράζει δικά του μονοπάτια μέσα σε αυτήν και οι καρποί των περιπλανήσεων αυτών είναι μοναδικοί. Ένα παιδί είναι προικισμένο από τη φύση του γεμάτο περιέργεια και φαντασία. Στη διάρκεια της ζωής του όμως υποχρεούται από ένα σύνολο παραγόντων να περιορίσει ή και να εκμηδενίσει αυτές τις δύο αρετές και να γίνει ένας παθητικός δέκτης των γεγονότων και των πληροφοριών γύρω του. Ξεκινώντας από τα παιχνίδια των παιδιών και καταλήγοντας στις απαιτήσεις που έχει η κοινωνία από τον άνθρωπο για να τον στολίσει με τον τίτλο του «επιτυχημένου», παρατηρούμε την καταστολή της ανάπτυξης μιας ελεύθερης και μοναδικής  προσωπικότητας. Τα παιχνίδια που πωλούνται στο εμπόριο είναι ποτισμένα από τα πρότυπα που περνάει με άλλους χίλιους τρόπους το καπιταλιστικό καρκίνωμα. Από τις κούκλες με τα συγκεκριμένα εξωτερικά χαρακτηριστικά και το στυλιζαρισμένο τρόπο ζωής, μέχρι τα βίαια παιχνίδια στις κονσόλες, τα παιδιά καταπίνουν αμάσητο το δημιούργημα της πληρωμένης και κατευθυνόμενης φαντασίας ενός στελέχους μιας πολυεθνικής εταιρίας. Και η συμμετοχή του παιδιού στο παιχνίδι είναι μηδαμινή, αφού περιορίζεται σε μια δραστηριότητα όπως το πάτημα ενός κουμπιού.
Το σημείο που συναντά όμως, η φαντασία την πραγματικότητα είναι η ανθρώπινη δημιουργία και είναι αυτό που φοβίζει περισσότερο την εξουσία. Η καταστολή της δημιουργικότητας και η ισοπέδωση της φαντασίας αποτελεί πρωταρχικό στόχο του κρατικού σχολείου μιάς και δημιουργικότητα και φαντασία είναι έννοιες συνυφασμένες με την χαρά και την ελευθερία. Αυτός είναι και ο λόγος που το ελευθεριακό σχολείο βοηθά το κάθε άτομο να καλλιεργήσει τη μοναδικότητα του με τρόπους που θα ανακαλύψει και θα επιλέξει το ίδιο για τον εαυτό του.
Αναφερόμενος στον ευνουχισμό της φαντασίας, ο Ραούλ Βανεγκέμ αναφέρει, «Κανένα παιδί δεν περνάει το κατώφλι του σχολείου χωρίς να εκτεθεί στον κίνδυνο να χαθεί. Θέλω να πω, χωρίς να χάσει αυτήν την πλούσια, την αχόρταγη για γνώσεις και θαυμασμούς ζωή, που θα ήθελε με τόσο ενθουσιασμό να τροφοδοτήσει, αντί να την αποστειρώσει και να την απογοητεύσει με την ανιαρή δουλειά της αφηρημένης γνώσης. Τι φοβερή απόδειξη αυτά τα σπινθηροβόλα βλέμματα που ξαφνικά ξεθωριάζουν! Ιδού τέσσερις τοίχοι. Η γενική συγκατάθεση απαιτεί να βρισκόμαστε εκεί, με υποκριτικό σεβασμό, φυλακισμένοι και περιορισμένοι, να μας ενοχοποιούν, να μας κρίνουν, να μας τιμούν, να μας τιμωρούν, να μας ταπεινώνουν, να μας κολλάνε ετικέτες, να μας χειραγωγούν, να  μας περιποιούνται, να μας βιάζουν, να μας παρηγορούν, να μας μεταχειρίζονται ως εκτρώματα που ζητιανεύουν βοήθεια και αρωγή. […] Γιατί όμως οι νέοι άνθρωποι να προσαρμοστούν, επί μακρόν, σε μια κοινωνία χωρίς χαρά και μέλλον, την οποία πλέον οι ενήλικες υπομένουν παραιτημένοι, με μια ολοένα αυξανόμενη ξινίλα και δυσφορία;»

Ελευθεριακή παιδεία και Αυτομόρφωση
Η αυτομόρφωση είναι μια διαρκής δυνατότητα για γνώση που πρέπει να είναι κτήμα και προϊόν ζύμωσης του συνόλου της κοινωνίας, ισότιμα, χωρίς ηλικιακές διακρίσεις και με βάση τις ανάγκες του. Είναι μια διαδικασία απελευθερωτική και αναγεννητική, καθώς μπορεί ταυτόχρονα να είναι συλλογική, αλλά και ατομική, μιας και πρόκειται για ατομική επιλογή του καθενός μας ανάλογα με τα ενδιαφέροντά του. Μέσα από την αυτομόρφωση το άτομο θέτοντας σε συλλογικό διάλογο τα όποια ερωτήματα το απασχολούν, βρίσκει το δικό του δρόμο στον κόσμο, στα κοινωνικά πλαίσια που ζει ή στις ομάδες/συλλογικότητες που δραστηριοποιείται.
Είναι καιρός να διεκδικήσουμε, με τον λόγο και την πράξη μας να συμβαδίζει, το σχολείο του μέλλοντος. Να σχεδιάσουμε, να μοντελοποιήσουμε, να επιχειρήσουμε να δομήσουμε και να προτείνουμε στην εγκλωβισμένη κοινωνία ένα σύστημα παιδείας που θα διέπεται από το πάθος για την ελευθερία και που θα αντιστέκεται με όλο του το είναι σε κάγκελα, είτε ορατά είτε αόρατα. Να συνειδητοποιήσουμε ότι «αρκεί μία δράση για να κατορθώσει περισσότερα από όσα χιλιάδες φυλλαδίων» αλλά και ότι «δεν αρκούν λίγα κιλά δυναμίτη για να γκρεμίσουν τους εκμεταλλευτές μας» (Κροπότκιν). Η κρίση της εξουσίας των οικονομικο-πολιτικών αφεντικών, η κρίση αξιών μιας κοινωνίας με μόνες αξίες αυτές του χρηματιστηρίου και ο διωγμός της ελεύθερης διακίνησης των ιδεών που επιδίδεται το κράτος, μας καλεί στην εντατικοποίηση του αγώνα, εντείνοντας την αναγκαιότητα για επαναστατικές δομές που θα συνθέτουν τις διαφορετικότητες των προσωπικοτήτων και του τρόπου δράσης και σκέψεις όλων των τάσεων του «χώρου», αλλά και του ευρύτερου ελευθεριακού και επαναστατημένου κόσμου. Να βρούμε τον τρόπο που θα κατανοήσουμε καλύτερα τη συμπληρωματικότητα των κομματιών και των τάσεων της επανάστασης, αποσβένοντας όποιες εσωτερικές αντίρροπες δυνάμεις αποτελούν τροχοπέδη για την έφοδο στον ουρανό. Να ανακαλύψουμε το συναγωνισμό, συνειδητοποιώντας την αυτοκαταστροφική τάση του ανταγωνισμού. Κάτι τέτοιο, μόνο από οριζόντιες διαδικασίες ευρείας συνδιαμόρφωσης μπορεί να επιτευχθεί. Διαδικασίες που θα μπορούν συνεχώς να αυτοαναιρούνται και επαναπροσδιορίζονται όπως και τα άτομα που θα τις απαρτίζουν. Και από υποδομές που δε θα τις εγκλωβίζουν αλλά απλώς θα τις στεγάζουν.
Έτσι έχοντας κατά νου όλ’αυτά, θεωρούμε ότι ένα αυτοοργανωμένο εγχείρημα με την ακόλουθη στοχοθέτηση αποτελεί επιτακτική κινηματική αναγκαιότητα:

•    Δημιουργία υποδομών που να υποστηρίζουν υλικοτεχνικά ομάδες αυτομόρφωσης είτε εγχειρημάτων που ήδη υπάρχουν είτε άλλων που θα δημιουργηθούν μελλοντικά.

•    Δικτύωση και οργανωτική δυνατότητα αυτών των ομάδων αυτομορφωσης μεταξύ τους, αλλά και με άλλα πολιτικά εγχειρήματα.

•    Δημιουργία νέων ομάδων αυτομόρφωσης με σκοπό την κοινωνική έρευνα από τα κάτω για την βελτίωση των κοινωνικών συνθηκών και την δημιουργία δομών που θα μπορούσαν να συμβάλουν στην μετατροπή μιας εξεγερτικής διαδικασίας σε μια συνειδητοποιημένη επανάσταση.

•    Μετάδοση της γνώσης στις επόμενες γενιές με σκοπό την απελευθέρωση του ατόμου από την φαντασιακή θέσμιση της σημερινής εξουσιαστικής κοινωνίας. Ανάπτυξη των ποικίλων δυνατοτήτων του μέσα από διαφορετικούς και ποικίλους τρόπους έκφρασης όπως τέχνες, γλώσσες, κατασκευές κ.τ.λ.

•    Αντίσταση στην αλλοτρίωση της παιδείας και στον περιορισμό μετάδοσης της γνώσης, που επιχειρεί το κράτος μέσω της συρρίκνωσης και της περαιτέρω εξαθλίωσης του σημερινού άθλιου εκπαιδευτικού συστήματος.

•    Μέσα από ανοιχτές οριζόντιες διαδικασίες που διέπονται από την ισότητα και τον αλληλοσεβασμό των μελών τους, καταργώντας διαχωρισμούς όπως μαθητής και δάσκαλος και να εμφυσήσει σε όλους μας τις αρχές της κοινωνικής αλληλεγγύης, της αυτοοργάνωσης και της αντίστασης στην ιεραρχία, στον ρατσισμό, στον κρατισμό, στον σεξισμό, στην κάθε θρησκευτική πίστη,  στην εξουσία σε όλες της τις μορφές. Να εμπνεύσει στο άτομο τις αξίες του σεβασμού στο διαφορετικό, του διεθνισμού, της επίμονης στην αναζήτηση της αλήθειας και εν τέλει το όραμα μιας αταξικής κοινωνίας.
Αυτός είναι και ο λόγος που παίρνουμε την πρωτοβουλία να καλέσουμε σε μια ανοιχτή συνέλευση στις 29/1/12 στην αίθουσα Γκίνη του Πολυτεχνείου, για την ελευθεριακή παιδεία και την αυτομόρφωση με την ελπίδα να ανοίξει το δρόμο και να δημιουργήσει τη δυναμική για την πραγμάτωση ενός τέτοιου, από τη φύση του μεγαλεπήβολου εγχειρήματος, καθώς και να αποτελέσει πυρήνα συνδιαμόρφωσης σε θέματα ελευθεριακής παιδείας και συντονισμού-αλληλεπίδρασης των όποιων ομάδων αυτομόρφωσης και συλλογικοτήτων που θεωρούν ότι μπορούν να συμβάλλουν. Και ενώ κατανοούμε την αναγκαιότητα ύπαρξης υποδομής που θα στεγάσει το οργανωτικό μέρος αυτού του εγχειρήματος, παράλληλα πιστεύουμε ότι δεν θα μπορούσε να αποφέρει κάτι σημαντικό χωρίς τη συνδρομή, τη στήριξη και τη συνεργασία όλων των ελευθεριακών συλλογικοτήτων και ατόμων. Η ευρεία συμμετοχή για τη δημιουργία μιας υποδομής που θα διερευνά τις χρυσές τομές μεταξύ του πάθους του χαοτικού και το στοχασμό του οργανωτικού, μια υποδομή που θα θωρακίζει την «άγρια νεολαία» και θα εξαγριώνει την εξημερωμένη, δίνοντας τρόπο στην οργή. Το ευαίσθητο ζήτημα της παιδείας ίσως γίνει αφορμή και ώρα να χτίσουμε συνθέτοντας όλοι μαζί ένα συμπαγές μετερίζι ισορροπημένου μίγματος ορθολογισμού και ονείρων που ελεύθερα θα ανθίσουν οι σπόροι μιας ελεύθερης κοινωνίας, ο ανθός του ανθού της νεολαίας, τα παιδιά μας, τα παιδιά των παιδιών μας, τα παιδιά του κόσμου, εμείς…

ΟΤΑΝ ΤΟ ΜΕΛΛΟΝ ΤΗΣ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑΣ ΤΟΥΣ ΦΑΝΤΑΖΕΙ ΟΥΤΟΠΙΑ, ΤΟΤΕ Η ΟΥΤΟΠΙΑ ΤΗΣ ΦΑΝΤΑΣΙΑΣ ΜΑΣ ΓΙΝΕΤΑΙ Η ΜΕΛΛΟΥΣΑ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ.
ΣΥΝΤΡΟΦΟΙ – ΣΥΝΤΡΟΦΙΣΣΕΣ
Επικοινωνία: automorfwsh@hotmail.com

Ο άλλος εκπαιδευτικός

Ο άλλος εκπαιδευτικός

(ψυχοδυναμική προσέγγιση)

Ο άλλος εκπαιδευτικός δρα σε απαγορευμένο έδαφος. Οι δομές, αν και διαβρώνονται, δεν καταλύονται, γεγονός που καθιστά τον αγώνα πολυμέτωπο και ιδιαίτερα σκληρό, όχι μόνο στις εξωτερικές κοινωνικές του διαστάσεις, αλλά και στις πολλαπλές εσωτερικευμένες εκφάνσεις του. Μέσα από μια συνεχή διαλεκτική σχέση ανάμεσα στο συνειδητό και το ασυνείδητο επίπεδο και τη διάρθρωση των δύο αυτών επιπέδων με την κοινωνική πραγματικότητα, μέσα απο τον προσδιορισμό και τον επαναπροσδιορισμό του επιτρεπτού και του απαγορευμένου, ο άλλος εκπαιδευτικός τείνει διαρκώς να διευρύνει τα όρια. Οι στρατηγικές και οι ελιγμοί που χρησιμοποιεί στοχεύουν στη διατήρηση κάποιων ισορροπιών, ενώ ο θεμελιώδης διαχωρισμός επιτρεπτού – απαγορευμένου παραμένει σταθερός σε όλες. Η διαρκώς διακοπτόμενη πορεία του, οι μαιανδρικές κινήσεις του εντός και εκτός της σχολικής αίθουσας, βάζουν σε πειρασμό τον εξωτερικό παρατηρητή να τις αποτιμήσει ως ελλιπείς, ασταθείς, επιπόλαιες. «Κάθε φορά αρχίζει κάτι διαφορετικό»… Αν όμως εξετάσουμε το θέμα στη διαχρονικότητα της διήγησης βρισκόμαστε εμπρός σε μια εντελώς διαφορετική εικόνα. Μια εικόνα που αφήνει να διαφαίνονται οι εσωτερικές συνάφειες των πράξεων. Πράξη προς πράξη, κίνηση προς κίνηση η δεσπόζουσα τάση της τοποθέτησής του εντός της παιδευτικής διαδικασίας αποσαφηνίζεται.

Οι πιέσεις που ακολουθούν(τόσο στην εσωτερικευμένη τους διάσταση όσο και στην εξωτερική τους έκφραση), απαιτούν συρρίκνωση σε ορισμένα μέτωπα και συγκέντρωση των δυνάμεων σε ορισμένα άλλα. Επιπλέον γίνεται καταφυγή στο μηχανισμό της ανταλλαγής. Ο μηχανισμός αυτός λειτουργεί με διάφορους τρόπους, άλλοτε συγχρονικά και άλλοτε σε διαδοχικές φάσεις, πάντοτε όμως χαρακτηρίζεται από μια μετακίνηση ψυχικών επενδύσεων μεταξύ απαγορευμένων και επιτρεπτών χώρων (αυτή ακριβώς η δυνατότητα μετακίνησης των ψυχικών επενδύσεων, η δυνατότητα της ελεύθερης ροής τους και η αποφυγή της καθήλωσης- της ισχυρής προσκόλλησης σε κάποιο Αντικείμενο- αποτελεί την εκ των ων ουκ άνευ συνθήκη της ενδεχομενικής, ανοδικής πορείας). Πάντως, ο τρόπος που βιώνονται αυτές οι πολυάριθμες αλλαγές κατεύθυνσης παραμένει κατά βάση τραυματικός. Η απογοήτευση από την αίσθηση της ανολοκλήρωτης προσπάθειας αφήνει μια πικρή γεύση που οι ευστοχίες σε άλλους «χώρους επιλογής» δεν αρκούν για να την απαλείψουν. Παραμένει θεμελιακή η αίσθηση της αποστέρησης ή και, ακόμα χειρότερα, μια δραματικά μειωμένη αυτοεκτίμηση. Γιατί, ακόμα και αν έχει συνείδηση των εσωτερικών αναστολών και των εξωτερικών εμποδίων που ανακόπτουν το εκάστοτε εγχείρημά του (μείζονος ή ελάσσονος σπουδαιότητας), συχνά αγνοεί τις σημαντικότερες διαστάσεις τους. Αγνοεί αφενός την πολιτική διάσταση του προσωπικού βιώματος και αποτιμά τα οποιαδήποτε επιτεύγματά του με βάση τα αγοραία «αντικειμενικά» κριτήρια, έτσι όπως τα έχει ορίσει η κεφαλαιοκρατική κοινωνία, ανάγοντας σε προσωπική ανεπάρκεια την όποια αστοχία. Αφετέρου, αγνοεί τη δύναμη των εσωτερικευμένων επιταγών και τους μηχανισμούς ανταλλαγής που χρησιμοποιεί για να τις παρακάμψει. Έτσι, ενώ σε ένα επίπεδο είναι σε θέση να χειριστεί και να αναλύσει με πολιτικούς όρους τα συμβάντα που συσσωρεύονται καθημερινά, σε ένα άλλο επίπεδο αδυνατεί να αξιολογήσει έγκυρα το κομμάτι της προσωπικής του ευθύνης με αποτέλεσμα το σχηματισμό ασυνείδητων αισθημάτων ενοχής.

Ο υπερθεματισμός της προσωπικής ευθύνης δεν είναι αποτέλεσμα ανεπαρκούς γνώσης, ούτε απλά αυστηρής αυτοκριτικής, αλλά έκφραση των μηχανισμών ελέγχου που δρουν υπόγεια, αποθαρρύνοντας τις παραβάσεις. Το δρων υποκείμενο δε συνειδητοποιεί τους μηχανισμούς της ανταλλαγής που το ίδιο ενεργοποιεί και που με θαυμαστή ακρίβεια, μέσα από τις συμπληγάδες των απαγορεύσεων, πετυχαίνουν καινούριες ισορροπίες οι οποίες επιτρέπουν κάθε φορά το σχετικό προχώρημα σε ορισμένους τομείς. Κάθε πράξη που υπερβαίνει τα όρια της κοινωνικής θέσης του ανθρώπινου φορέα της λειτουργεί προς την κατεύθυνση της διεύρυνσης και είναι διεύρυνση, έστω και αν ο ίδιος ο πράττων αγνοεί την πολιτική σημασία της. Ωστόσο, η τεθλασμένη οδός που ακολουθεί του δίνει την αίσθηση της αποτυχίας, ακριβώς γιατί ο ίδιος αγνοεί τις τεράστιες εσωτερικές δυνάμεις που χρειάστηκε ν’ αναπτύξει ενάντια στις αντίξοες κοινωνικές συνθήκες.

Με το κενό συνειδητοποίησης, που αφορά την εμπόλεμη κατάσταση στην οποία είναι στρατευμένος, ο άλλος εκπαιδευτικός διαιωνίζει το φαύλο κύκλο της αποθάρρυνσης και γίνεται πάλι αντικείμενο ενσωμάτωσης από τον εκπαιδευτικό μηχανισμό. Όμως η επιρροή της στράτευσης αποδεικνύεται καταλυτική ως προς την ενεργοποίηση των απωθημένων επιθυμιών. Υπάρχει η αίσθηση της ανυπόφορης αποστέρησης της προσωπικής πραγμάτωσης, η αίσθηση του ανικανοποίητου μαζί με τα προβλήματα στις διαπροσωπικές σχέσεις που γίνονται όλο και πιο αποπνικτικά, παρόλο που ο ίδιος δεν έχει πλήρη επίγνωση. Όμως κοιτάζοντας πίσω στο χρόνο αποτιμά διαφορετικά τα συμβάντα, και ενδεχομένως, σταδιακά, να διακρίνει ως αιτία της διάχυτης δυσφορίας την αναγκαστική υποχώρηση στις θέσεις του παραδοσιακού κοινωνικού ρόλου, συχνά συγκαλυμένου από την επίφαση της προοδευτικότητας. Το κλίμα που μεταδίδει η μαρτυρία είναι βαρύ…Πράγματι, η φαινομενικά μεγαλύτερη επιτρεπτικότητα και οι «προοδευτικές αντιλήψεις» τον παγιδεύουν σε μια πραγματικότητα που τον καθησυχάζει και τον ακινητοποιεί ταυτόχρονα. Η ψευδαίσθηση της ελεύθερης επιλογής, της μη αναγκαστικής υποταγής στον κοινωνικό ρόλο, επικαλύπτει τη λανθάνουσα απαγόρευση ως προς τη δική του παρέμβαση στην όλη παιδευτική διαδικασία. Η αλλαγή, η αναθεώρηση των προτεραιοτήτων για να πραγματοποιηθεί πρέπει να κλονίσει τα θεμέλια των περιοριστικών δομών, εσωτερικών και εξωτερικών, που είχαν ισχύσει ως εκείνη την στιγμή, έστω και αν ο ίδιος δεν έχει συνείδηση των περικλείσεών τους.

Ωστόσο, βλέπουμε να υπάρχει ένα προαπαιτούμενο της στράτευσης στο άλλο: Μονάχα έχοντας πλέον επιτελέσει το «κοινωνικό του καθήκον» και με νομιμοποιημένη την επαγγελματική του θέση τολμά να διεκδικήσει τους απαγορευμένους χώρους. Η στράτευση στο άλλο, η διεκδίκηση των απαγορευμένων χώρων εμφανίζονται τότε, αρχικά, ως πρόσκαιρα-φευγαλέα συμβάντα που αιφνιδιάζουν το έμψυχο περιβάλλον(συναδέλφους και μαθητές). Οι αντιδράσεις κινούνται μεταξύ αποδοχής και απόρριψης, υπομειδιάματος και ανοιχτής λοιδορίας, επιδοκιμασίας και προπηλακισμού. Όμως, εν τέλει, γι’αυτούς αυτός ο άλλος, αυτό το άλλο είναι η φωνή που «φαλτσάρει», είναι ο λόγος που είναι «εκτός θέματος», είναι το σώμα που συσπάται και εκρήγνυται απειλητικά… είναι σήματα που κρίνονται ως «θόρυβος» της επικοινωνίας, ως αθέμιτη διαταραχή της ευρυθμίας. Παρόλα αυτά, το μεταφυσικό δέος της Παράβασης υποχωρεί, και για τις δύο πλευρές, στο βαθμό που η εξεγερσιακή πρακτική ιστορικοποιεί και άρα συγκεκριμενοποιεί την εκάστοτε απειλή… Στο σημείο διάρθρωσης μεταξύ της Παράβασης και της Αμφισβήτησής της εμφανίζεται ο φόβος αλλά και η πρόκληση της υπέρβασής του. Οι, ανοιχτά ή συγκαλυμμένα, εξεγερμένοι προχωρούν στο βαθμό που φοβούνται.

Εν κατακλείδι, οι αντίπαλοι χώροι Επιτρεπτού και Απαγορευμένου επικοινωνούν μεταξύ τους, αλλά υπόγεια και αντισταθμιστικά. Ανάμεσα στο Επιτρεπτό και στο Απαγορευμένο αποκαλύπτεται μια στρατηγική ανταλλαγών: υπερβολικό προχώρημα στο απαγορευμένο έδαφος αναγκάζει το εξεγερμένο υποκείμενο σε κάποιες αντισταθμιστικές κινήσεις, προκειμένου να διατηρηθεί η ψυχική του ισορροπία. Υποχωρήσεις φαινομενικά ανεξήγητες δεν αποτελούν παρά ελιγμούς, που θέλουν να κατευνάσουν τους φόβους που γέννησαν οι Υπερβάσεις.

Χαρης  Νικας

Τα ελεύθερα σχολεία Waldorf: η πρόταση του R. Steiner

1. Σχολεία Συναισθηματικής ανάπτυξης

2.  Τα ελεύθερα σχολεία Waldorf: η πρόταση του R. Steiner

Χριστούγεννα του 2001 ήμουν φιλοξενούμενος στο Aachen, πρωτεύουσα του Καρλομάγνου, πολύ κοντά στα σύνορα Γαλλίας, Γερμανίας, Βελγίου, Ολλανδίας. Χρόνια τώρα, οι φίλοι που μας φιλοξενούσαν, μιλούσαν περήφανα για το σχολείο που μαζί με άλλους γονείς είχαν ιδρύσει. Ποτέ δεν είχα δώσει ιδιαίτερη σημασία. Αυτή τη φορά όμως δεν μπόρεσα να αποφύγω μια επίσκεψη στους χώρους του άδειου λόγω των εορτών σχολείου.

Το σχολείο Waldorf στο Aachen

Κοίταζα από το παράθυρο του αυτοκινήτου το παγωμένο πάρκο που διασχίζαμε. Σκεφτόμουν πόσο βαριόμουν την επίσκεψη ετούτη σ΄ ένα άδειο σχολείο. Θα προτιμούσα ένα ζεστό καφέ στην πλατεία, να κοιτώ τους περαστικούς, μια μπύρα κοντά στον καθεδρικό ναό, ή έστω να χαζεύω τις χριστουγεννιάτικες βιτρίνες με τα χιλιάδες λιμπιστά μπιχλιμπίδια. Δεν πρόλαβα να γίνω αγενής και να γκρινιάξω, το αυτοκίνητο φρέναρε, παρκάραμε κι οι πόρτες άνοιξαν μπάζοντας παγωμένο αγιάζι. Φτάσαμε. Ήμασταν δίπλα στο πάρκο. Φόρεσα γάντια, σκούφο και βγήκα.

Εντυπωσιακό! Το προαύλιο δεν έχει κάγκελα, φυσική του προέκταση ήταν το πάρκο. Καθώς βαδίζαμε συναντούσαμε διάφορες κατασκευές. Ένα πλινθόκτιστο φούρνο, ένα πλακόστρωτο με αμφιθεατρική πεζούλα, ένα παχνί με πρόβατα, ένα μπαξέ με καλλιέργειες και άλλα. Μου εξηγήσανε ότι οι τελειόφοιτοι αν θέλουν μπορούν να αποφασίσουν την κατασκευή ενός έργου που θα μείνει στο σχολείο. Όλα τα έργα αυτά, ομαδικές εργασίες που έχουν αποφασιστεί σχεδιαστεί και κατασκευαστεί από τους ίδιους τους μαθητές, στέκουν στο προαύλιο και εξυπηρετούν διάφορες δραστηριότητες.

Καλλιέργεια του μπαξέ Κατασκευή πεζουλιού για το προαύλιο

Η καλλιέργεια του μπαξέ είναι μέρος του σχολικού προγράμματος. Απόρησα. Είναι τεχνικό το σχολείο αυτό; Η απάντηση ήταν καθαρή: Όχι δεν είναι τεχνικό σχολείο, ούτε σχολείο εργασίας. Είναι σχολείο με παιδαγωγική πρακτική που σύστησε ο Rudolf Steiner στο σχολείο που ο κύριος μέτοχος της καπνοβιομηχανίας Waldorf Astoria, Δρ. Μόλτ ίδρυσε για τους εργαζόμενους του εργοστασίου της Στουτγάρδης το 1918. Όλους του εργαζόμενους και τους εργάτες και τους διευθυντές! Τα πρόβατα εντάχθηκαν κι αυτά στις σχολικές δραστηριότητες. Οι πρώτες τάξεις τα ταΐζουν, οι μεγαλύτερες τάξεις φροντίζουν για την καθαριότητα και την υγιεινή τους. Κάποια τάξη τα κουρεύει, σε μεγαλύτερη τάξη μαθαίνουν να χρωματίζουν και να γνέθουν το μαλλί. Κάθε τελειόφοιτος έχει σπίτι του ένα κομμάτι υφαντό που το έχει γνέσει, χρωματίσει, υφάνει ο ίδιος.

Εσωτερικοί χώροι του σχολείου του Aachen

Φτάσαμε στο κεντρικό κτήριο. Ιδιόρυθμη αρχιτεκτονική χωρίς ορθές γωνίες, αρχικά δεν ενθουσιάστηκα. Μπαίνοντας μου εξήγησαν πως η αρχιτεκτονική αυτή ήταν πρόταση του Ρούντολφ Σταίνερ. Ονομάζεται οργανική αρχιτεκτονική και αντιμετωπίζει το κτίριο σαν έναν οργανισμό που αλληλεπιδρά με το περιβάλλον και τους ανθρώπους. Φροντίζει π.χ να έχουν όλες οι αίθουσες φυσικό φωτισμό που επαρκεί γιά το μάθημα. Στο εσωτερικό οι τοίχοι είναι βαμμένοι με λαζούρες και η διαφάνεια του χρώματος δίνει την αίσθηση του μη συγκεκριμένου. Ο διάδρομος είναι πολύπλοκος σαν λαβύρινθος. Ένιωθα χαμένος καθώς είχα συνηθίσει στους ευθείς διαδρόμους με τις πόρτες δεξιά και αριστερά. Μου εξηγήσανε ότι γρήγορα ο μαθητής εξοικειώνεται. Σκέφτηκα ότι ίσως έτσι δέχεται το μήνυμα ότι η ζωή είναι μια εξερεύνηση με την οποία αποκτά την εσωτερική βεβαιότητα ότι θα εξοικειωθεί.

Στο χώρο υπήρχανε μόνο φυσικά υλικά. Ακόμη και τα χρώματα, μου εξήγησαν, είναι από ανόργανα υλικά και φυτικά σκευάσματα. Δε χρησιμοποιείται πουθενά πλαστικό. Συμπέρανα ότι στόχος του σχολείου είναι τα παιδιά να αποκτούν κάποιου είδους οικολογική συνείδηση. Φαντάστηκα ότι είναι ένα είδος σχολείου που έχει υποστηριχτεί από τους πράσινους-εναλλακτικούς. Αργότερα, μελετώντας τις παιδαγωγικές αρχές που έθεσε ο Στάϊνερ για τα ελεύθερα σχολεία Waldorf θα διαπίστωνα ότι κατ’ ουσία η εκπαίδευση αυτή έφτανε πολύ βαθύτερα από όσο μπορούσα να φανταστώ.

Η τετάρτη τάξη Εσωτερικός παιδικός σταθμός Η τρίτη

τάξη

Κάποια στιγμή φτάσαμε στην πόρτα της πρώτης τάξης. Ρώτησα, πως είναι δυνατόν σε ένα σχολείο να είναι οι τάξεις, όλων των βαθμίδων στον ίδιο χώρο. Η απάντηση ήταν απλή και αποστομωτική. Στο σχολείο αυτό δεν υποθάλπεται κανενός είδους διάκριση, ούτε για λόγους ηλικίας ή φύλου, ούτε για λόγους χρώματος, θρησκείας ή εθνικότητας αλλά ούτε και για λόγους επιδόσεων ή ικανοτήτων. Τα πιο ικανά παιδιά αναλαμβάνουν μεγαλύτερες ευθύνες. Την πρώτη μέρα του σχολείου, τα μεγαλύτερα υποδέχονται τα μικρά και κρατώντας τα από το χέρι τα ξεναγούν σε όλους τους χώρους και εξηγούν τη λειτουργία του. Όλη τη χρονιά οι μεγάλοι μαθητές έχουν κάποια ευθύνη για τους μικρότερους.

Μπήκαμε στην τάξη. Το θέαμα ήταν εκπληκτικό. Ούτε στα καλύτερά μου όνειρα δεν μπορούσα να φανταστώ μια τέτοια τάξη. Δεν ήταν μόνο το φως και τα χρώματα, αλλά και η μυρουδιά, η αίσθηση του χώρου. Στον πίνακα υπήρχε ζωγραφισμένη με χρωματιστές κιμωλίες μια πολύ όμορφη χριστουγεννιάτικη ζωγραφιά από το δάσκαλο για τους μαθητές. Λίγο πιο δίπλα σε ένα τραπέζι όμορφα στολισμένο, μια σύνθεση με ξύλα φρούτα λουλούδια και φυτά εποχής. Ο δάσκαλος μου είπανε, περιμένει τα παιδιά στην πόρτα και τα καλημερίζει ένα ένα με την έναρξη της σχολικής μέρας.

Η τάξη ευωδίαζε από τη μυρωδιά των φυσικών υλικών από τα οποία ήταν κατασκευασμένη. Ξύλινα θρανία κερωμένα με κερί μέλισσας. Πάτωμα από πλακάκια λινελαίου, τοίχοι με λαζούρες με βάση το κερί της μέλισσας. Κυρίαρχο χρώμα το ροζ. Κάνει τα μικρά να νιώθουν ασφάλεια και θαλπωρή. Καθώς οι τάξεις μεγαλώνουν το χρώμα τους ψυχραίνει μια και η παιδική ψυχή, καθώς εξελίσσεται, χρειάζεται διαφορετική χρωματική επιρροή για να συντονιστεί με τις εκπαιδευτικές δραστηριότητες της ηλικίας. Μπαίνοντας στις υπόλοιπες τάξεις διαδοχικών βαθμίδων, αυτά που μου φαινονταν ιδιόρρυθμα και “οικολογικό-πολυτελή” μεταμορφώθηκαν σε αυτονόητα. Αυτό που έβλεπα μπροστά μου δεν ήταν η αντιστοιχία της οικονομικής διαφοράς Γερμανίας, Ελλάδας καθρεφτισμένη στην υλική υποδομή της εκπαίδευσης. Ήταν κάτι άλλο που ξεπέρναγε το υλικό, όμως το διαμόρφωνε μέσα από μια τελείως διαφορετική προσέγγιση της εκπαίδευσης.

Η διαπίστωση ότι υπάρχει ένα τέτοιο σχολείο βούρκωσε τα μάτια μου. Συνειδητοποίησα ότι σε τέτοιο περιβάλλον έχουν δικαίωμα να βρίσκονται όλα τα παιδιά του κόσμου. Ένιωθα ότι θα ήθελα πολύ να διδάξω σε αυτό το σχολείο κι αν ήμουν μαθητής εδώ τα παιδικά μου χρόνια θα ήταν πιο ευτυχισμένα, θα είχαν τη δύναμη να με στηρίζουν ακόμη.

Γλυπτό σχολικού εργαστηρίου Το εργαστήρι ζωγραφικής

Συνεχίσαμε την ξενάγηση φτάνοντας στις αίθουσες των καλλιτεχνικών μαθήματων. Καινούρια αποκάλυψη. Είδαμε με τα μάτια μας το βάρος της εκπαιδευτικής δραστηριότητας στα καλλιτεχνικά. Η καλλιτεχνική φύση υπάρχει σε κάθε άνθρωπο. Είναι γνωστό ότι οι τέχνες ωθούν την εκδήλωση πολλών παράπλευρων πτυχών της ανθρώπινης οντότητας. Μάρτυρες βουβοί αυτής της πραγματικότητας στέκονται τα έργα των μαθητών στις αίθουσες των καλλιτεχνικών. Έργα ζωγραφικά, γλυπτά σε ξύλο, πηλό ή άλλα υλικά αποδεικνύουν ότι οι μαθητές στο σχολείο αυτό εργάζονται σοβαρά και με έμπνευση.

Θυμήθηκα τα έργα που διακοσμούν τους διαδρόμους του σχολείου και στέκονται ζωντανά παραδείγματα μιας συλλογικής εξέλιξης της καλλιέργειας των μαθητών. Μας εξηγήσανε ότι από τις πρώτες τάξεις του δημοτικού, το κίνητρο για μάθηση και η θέληση ενδυναμώνονται μέσω της τέχνης. Οι μαθητές βιώνουν την αριθμητική χτυπώντας τα πόδια τους στη γη σε ομαδικά παιδικά παιχνίδια που έχουν βάση τους ρυθμούς. Μετράνε τα βήματά τους πάνω στον ίαμβο, τον ανάπαιστο κ.λπ. Ο ρυθμός του ποιητικού λόγου γίνεται πράξη αριθμητική. Η προπαίδεια έχει ήδη αναπτυχθεί μέσα τους πριν ακόμη γίνει διδασκαλία στον πίνακα. Θυμήθηκα πόσο πολύ είχα ταλαιπωρηθεί για να μάθω απέξω δίχως πραγματικό αντέρεισμα την στείρα προπαίδεια.

Με αυτό τον τρόπο, μου εξήγησαν, το “τελετουργικό” βάδισμα, η τέχνη και η επιστήμη ξαναβρίσκουν μέσα στην παιδική ψυχή την πρωταρχική ενότητα. Η ανθρωπότητα στην αυγή του πολιτισμού δε διαχώριζε τέχνη, θρησκεία και επιστήμη. Η παγκόσμια ανθρώπινη μνήμη γίνεται το θεμέλιο, η διαδρομή που ο μαθητής ξαναδιανύει για να προσεγγίσει με σεβασμό και λατρεία τη γνώση.

Φτάσαμε στο αμφιθέατρο της φυσικής. Το πρόγραμμα του σχολείου είναι διαμορφωμένο έτσι, ώστε η φυσική να διδάσκεται εδώ. Τα φαινόμενα επιδεικνύονται απαραίτητα με πειράματα στα παιδιά. Οι φυσικές επιστήμες ξεκίνησαν από την παρατήρηση και το πείραμα. Είναι πολύ στραβό να διδάσκεται η φυσική και η χημεία δίχως το πείραμα. Έτσι αποκόπτεται η νοητική λειτουργία από τη φύση, με αποτέλεσμα η λογική να παίρνει την εξουσία της νόησης και οδηγεί σε θεωρίες που γεννιούνται ξεκομμένες από τα φαινόμενα.

Στάση ευρυθμίας από μαθήτρια Ευρυθμία σε παιδικό σταθμό

Ανοίγοντας μια μια τις αίθουσες φτάσαμε στην αίθουσα της ευρυθμίας. Ήταν κάτι σαν αίθουσα μπαλέτου. Η ευρυθμία, μας εξήγησαν, είναι η τέχνη του ορατού λόγου και της ορατής μουσικής. Οι ήχοι της αλφάβητου, οι φθόγγοι της μουσικής μπορούν να αναπαρασταθούν με αντίστοιχες κινήσεις. Κάθε γράμμα κάθε ήχος έχει μια αξία που είναι ψυχικά και πνευματικά αντιληπτή. Αυτή την σημασία μπορεί το ανθρώπινο σώμα να την εκφράσει και κινητικά. Στάσεις και κινήσεις του σώματος εξωτερικεύουν με οπτικό τρόπο τις αξίες αυτές. Τέτοια κινητική δραστηριότητα μπορεί να εκφραστεί καλλιτεχνικά με μια τέχνη θα μπορούσε να πει κανείς ότι μοιάζει με χοροθέατρο. Μπορεί επίσης να λειτουργήσει θεραπευτικά, να βελτιώσει την συγκέντρωση, τη θέληση, την ισορροπία, την προσοχή, τον λόγο και άλλα. Χρησιμοποιείται εκπαιδευτικά, καθότι αναπτύσσει ποιότητες εσωτερικές που εναρμονίζουν τα πνευματικά, ψυχικά και υλικά συστατικά στοιχεία του ανθρώπου, με αποτέλεσμα την ωφέλεια στην εκπαιδευτική δράση.

Φτάσαμε στην πόρτα του εργαστηριού τεχνολογίας. Μπαίνοντας μέσα αντικρίσαμε και πάλι ένα θέαμα αναπάντεχο. Βαρέλια με χαρτοπολτό, χαρτιά κρεμασμένα για στέγνωμα από ανακύκλωση που είχαν κάνει οι μαθητές. Βάζα με χρώματα από ορυκτά και φυσικά υλικά συλλεγμένα και επεξεργασμένα από τους μαθητές. Αργαλειοί με υφαντά που ύφαιναν οι μαθητές. Λεκάνες χρωματισμού του μαλλιού που γνεθόταν από τους μαθητές. Σφυριά και αμόνια για σφυρηλάτηση χαλκού και άλλων μετάλλων. Καμίνι κεραμικής. Όλες αυτές και άλλες τεχνικές δραστηριότητες είναι ο θεμέλιος λίθος της τεχνολογίας. Η μηχανική και η χημεία στηρίζονται σε αυτά. Είναι θεμελιώδες ο μαθητής να καταπιαστεί πρακτικά με τέτοια ζητήματα, γιατί τότε οποιοδήποτε τεχνικό πρόβλημα όσο σύνθετο κι αν φαίνεται βρίσκει ένα ήδη απαντημένο αντίκρισμα μέσα του. Όλη η ιστορική-τεχνολογική γνώση του ανθρώπου γίνεται κτήμα του μαθητή έμπρακτα, με τα χέρια και το νου, όχι μόνο με τα μάτια από κάποιο ντοκιμαντέρ ή μια εγκυκλοπαίδεια. Επιπλέον, τα υλικά που προκύπτουν από τέτοιες τεχνολογικές δραστηριότητες, περιέχουν υψηλή αισθητική ποιότητα, προάγουν οικολογική και περιβαλλοντική συνείδηση.

Εργαστήρι χαλκοτεχνίας Από την έκτη τάξη γυμνα

στηριο

Προχωρώντας στους διαδρόμους του σχολείου η αρχιτεκτονική του, οι χρωματισμοί του η διακόσμηση και αισθητική του είχαν αρχίσει να μου αποκαλύπτουν ένα εκπαιδευτικό σύστημα που η φιλοσοφία του είχε πολύ μεγαλύτερο βάθος από έναν απλό οικολογικό προσανατολισμό. Φτάσαμε στο κυλικείο. Ξανά μια αποκάλυψη να επισημάνει το αυτονόητο, θαμμένο στη συνήθεια που μουδιάζει συχνά κάθε δημιουργική μας δραστηριότητα. Το κυλικείο και τα προϊόντα που προσφέρει είναι δραστηριότητα γονέων. Σχολική επιτροπή από γονείς ετοιμάζει τα προϊόντα του κυλικείου. Όλα τα τρόφιμα και οι λιχουδιές είναι σπιτικά. Διαδοχικά γονείς ετοιμάζουν τα σνακ και τα κολατσιά. Απουσιάζουν τροφές ανθυγιεινές, αμφίβολης διατροφικής αξίας. Προτιμούνται τα βιολογικά προϊόντα, το αλεύρι ολικής αλέσεως, το μέλι αντί της ζάχαρης κ.λπ. Τότε μου αποκάλυψαν ότι όλες σχεδόν οι εργασίες συντήρησης γίνονται από τους ίδιους τους γονείς. Το καθάρισμα, εργασίες επέκτασης, χτισίματα, ξυλουργικές επεμβάσεις και πολλά άλλα γίνονται από τους ίδιους τους γονείς. Η ίδια η διοίκηση του σχολείου γίνεται από τους γονείς και τους δασκάλους! Δεν υπάρχει διευθυντής με την έννοια που γνωρίζουμε από τα άλλα σχολεία, αλλά το σχολείο διοικείται από επιτροπή γονέων, δασκάλων και καθηγητών που παίρνει τις αποφάσεις ομόφωνα!

Αναρωτήθηκα για την οικονομική διαχείριση του σχολείου. Μου εξήγησαν ότι τα ελεύθερα σχολεία Waldorf είναι αυτοχρηματοδοτούμενα, αυτόνομα, ελεύθερα σχολεία. Βέβαια το εκπαιδευτικό αυτό σύστημα έχει κρατική αποδοχή από το γερμανικό κράτος και λαμβάνει κρατική επιχορήγηση, όπως κάθε άλλο σχολείο της Γερμανίας. Οι επιπλέον δραστηριότητες που δεν καλύπτονται από το γερμανικό δημόσιο γίνονται με οικονομική ευθύνη του συλλόγου γονέων και καθηγητών που διοικεί το σχολείο. Στο συγκεκριμένο σχολείο κάθε μαθητής πληρώνει δίδακτρα για τις ανάγκες του σχολείου αποκλειστικά. Κανένας δε βγάζει κέρδος! Το σχολείο είναι ελεύθερο και δεν ανήκει σε κανένα ιδιώτη επιχειρηματία! Το εκπληκτικό δε είναι ότι κανένας μαθητής δεν αποκλείεται από το σχολείο αυτό για οικονομικούς λόγους. Αν κάποιος μαθητής επιθυμεί το σχολείο αυτό, και δεν μπορεί αποδεδειγμένα να καλύψει τα δίδακτρά του, όλη η σχολική κοινότητα αναλαμβάνει το χρέος του. Ουσιαστικά κάθε μαθητής πληρώνει δίδακτρα, αλλά ανάλογα με τις δυνατότητές του. Μια σχολική επιτροπή αναλαμβάνει να εξετάζει κάθε περίπτωση χωριστά. Όλες αυτές οι πληροφορίες μου γέννησαν πλήθος ερωτηματικά, αλλά φαίνεται πως οι υπεύθυνοι των σχολείων (για παράδειγμα το σχολείο Waldorf στο Σάλτσμπουργκ), έχουν βρει τους τρόπους για να καθορίζουν τα μηνιαία δίδακτρα κάθε παιδιού. Κάθε σχολείο -όπως είναι φυσικό- δημιουργεί τις δικές του μεθόδους για τέτοια ζητήματα.

Αναρωτήθηκα, αν θα μπορούσε να στέκει ένα τέτοιο σχολείο σε οποιοδήποτε άλλο μέρος του κόσμου, εκτός από την κεντρική και βόρεια Ευρώπη. Ειδικά αν θα μπορούσε να υπάρξει στην Ελλάδα με δεδομένο το ελληνικό ταμπεραμέντο. Μου εξήγησαν, τέτοια σχολεία υπάρχουν παντού σε όλον τον κόσμο και προσαρμόζονται με τις τοπικές ιδιαιτερότητες. Κανένα ελεύθερο σχολείο Waldorf, δεν είναι ίδιο με κάποιο άλλο. Το κάθε ένα έχει το χαρακτήρα του την αισθητική του, το ύφος του γενικότερα. Ο τίτλος τους “ελεύθερα σχολεία” δεν είναι καθόλου τυχαίος, αλλά προκύπτει από το γενικό εκπαιδευτικό στόχο να δημιουργήσουν ελεύθερους ανθρώπους, χρήσιμους για την κοινωνία και τον εαυτό τους.

Όπως τα όρια του προαύλιου δεν είναι συγκεκριμένα, έτσι και η δραστηριότητα του σχολείου δεν περιορίζεται στο σχολικό περιβάλλον, αλλά συνυφαίνεται με όλη την τοπική κοινωνία. Οι γιορτές, στις οποίες δίνεται ιδιαίτερη σημασία, προσδιορίζουν το ρυθμό του έτους. Δεν είναι σχολικές με τη συνηθισμένη έννοια, αλλά είναι γιορτές με δραστηριότητες ανοιχτές για όλους τους ανθρώπους της τοπικής κοινωνίας. Το σχολείο εισπνέει και εκπνέει προς την κοινωνία.

Όσο περισσότερα μου λέγανε τόσο πιο πολύ βυθιζόμουν στις σκέψεις μου και χανόμουν από το περιβάλλον. Όλες αυτές οι πληροφορίες ήταν πάρα πολλές και πυκνές για να τις συλλάβω μονομιάς. Έφυγα από το Aachen κουβαλώντας μέσα μου το σπόρο αυτής της αποκάλυψης. Τέτοια σχολεία Waldorf όλων των βαθμίδων ιδρύονται από γονείς σε όλον τον κόσμο. Οι δυσκολίες είναι μεγάλες, αναμφισβήτητα, αλλά η θέλησή των ανθρώπων έχει ιδρύσει ελεύθερα σχολεία από το Νεπάλ ως τη Ρωσία, από την Αίγυπτο μέχρι την Εσθονία, από τη Γαλλία μέχρι την Αυστραλία και την Αμερική. Όλοι αυτοί τα κατάφεραν! Τα σχολεία αυτά στον κόσμο μετράνε ίσως χιλιάδες, εμείς γιατί όχι;

“Ο υψηλότερος μας μόχθος είναι να αναπτύξουμε ελεύθερες ανθρώπινες υπάρξεις που να είναι αφεαυτού ικανές να δώσουν έναν προσανατολισμό, να διδάξουν ένα σκοπό στις ζωές τους” – Rudolf Steiner

Αυτή ίσως να είναι η πιο περιεκτική φράση που περιγράφει το στόχο των σχολείων Waldorf που ίδρυσε ο Rudolf Steiner και στηρίζονται στη βαθιά κατανόηση του ανθρώπου μέσα από την ανθρωποσοφία. Ξετυλίγοντας το μίτο για να γνωρίσει κανείς τις φιλοσοφικές και εκπαιδευτικές απαρχές των σχολείων αυτών βρίσκεται μπροστά στην αίθουσα των θησαυρών της ανθρώπινης γνώσης. Πρόταση βαθιάς κατανόησης της ζωής η ανθρωποσοφία θέτει ερευνητικά ζητήματα για την κοινωνία, την ιατρική, τη γεωργία, την τέχνη, την επιστήμη, την εκπαίδευση. Είμαι βέβαιος πως οι απαντήσεις που βρίσκει ο αναζητητής της αλήθειας στην προσέγγιση αυτή δίνουν λύσεις για τα δεινά της ανθρωπότητας, για τον προορισμό της και προτείνουν μια εφικτή αντανάκλαση της “ουτοπίας” της κατανόησης, της αγάπης, της ειρήνης και της ελευθερίας.

Σχολείο Waldorf στην Ελλάδα ακόμη δεν υπάρχει, μα μου φαίνεται πως αξίζει ο κόπος να στηθεί, ειδικά τώρα που ο διάλογος για την παιδεία μπορεί να είναι γόνιμος, να γεννά την αυριανή Ελλάδα που ξανά αγκαλιάζει δημιουργικά τα προγονικά της αρχέτυπα και εκπέμπει το μήνυμα της ειρήνης, της αγάπης και της αδελφοσύνης στον κόσμο. Της Ελλάδας που -πιστή στις πνευματικές της αρχές- τους ξαναδίνει την ξεχασμένη αξία.

Βιβλιογραφία

Steiner, R., Philosophie der Freicheit, Dornach, Scheiz: Rudolf Steiner Verlag
Steiner, R., Eurythmie als sichtbare Sprache, bibliographie nr GA 279. Dornach, Scheiz: Rudolf Steiner Verlag, 1968.
Στάινερ, Ρ., Η αγωγή του παιδιού σύμφωνα με την επιστήμη του πνεύματος, Αθήνα: Ανθρωποσοφία, 1991.

Σχετικοί σύνδεσμοι

Δικτυακές τοποθεσίες για την εκπαίδευση Waldorf, αντιρρήσεις και διάλογοι:

The Rudolf Steiner Archive
Henry Barnes on Waldorf Education
New Myths About Rudolf Steiner by Peter Normann Waage
Anthroposophy and Ecofascism by Peter Staudenmaier
http://www.freunde-waldorf.de/
http://skepdic.com/steiner.html

Σύνδεσμοι σε σχολικούς δικτυακούς τόπους:

http://www.waldorfschule-aachen.de
http://www.steinerschule.ch/oberstufe/basel/unterrichtsangebot.html
http://www.eurythmie-muenchen.de/
http://www.waldorfschule.de
http://www.emersonwaldorf.org/
http://www.corvalliswaldorfschool.org/index.htm
http://www.waldorf-elmshorn.de
http://www.waldorf-salzburg.info
http://www.nant-y-cwm.co.uk/school.html
http://www.emil-molt-schule.de

[αναδημοσιευση Λ. Κ.eoniosiniohos.gr/dialogos/index.php?topic=984.0/ e-zine.gr/modules.php?name=News&file=article&sid=47]